İdrar testi hem idrar yolları hem de diğer organların sağlığı, metabolik hastalıkların teşhisi, birçok hastalığın kontrolü ve takibi amacıyla yapılan kapsamlı bir laboratuvar testidir. İdrarın görüntüsü, miktarı, yoğunluğu, rengi, kokusu ve içerisindeki maddeler dahil birçok parametrenin incelenmesi ile yapılan bir testtir. İdrar tahlilindeki anormallikler birçok hastalığa, metabolik bozukluğa işaret edebilir.
NORMAL İDRAR DEĞERLERİ
- Görünüm: sarı ( saman sarısı renginden kehribara kadar değişebilir),
- Berrak, ( enfeksiyonlarda bulanık idrar görülür),
- pH 4,5 – 8 arası
- Spesifik gravitesi (Dansitesi): 1.005 – 1.025 arasında,
- Glikoz ( şeker): <130 mg / dL
- Keton: yok
- Nitrit: yok,
- Lökosit esteraz: negatif,
- Bilirübin: negatif,
- Ürobilinojen: eser miktarda ( 0,5 – 1 mg/dL)
- Kan: her sahada 3-4 eritrosit normal,
- Protein < 150 mg / gün normal,
- Lökosit: her sahada 2-5 lökosit normal,
- Epitel: her sahada 15-20 yassı epitel normal,
- Silendir: 0-5 hyalen silendir görmek normal,
- Kristal: nadir oksalat kristalleri görülebilir,
- Bakteri: görülmemeli,
- Mantar- maya hücreleri: görülmemelidir.
İDRAR TESTİ NEDEN YAPILIR?
İdrar tahlili en sık yapılan laboratuvar testidir ve birçok sebepten yapılır, örneğin:
- Genel sağlık taraması amacıyla yapılabilir: İdrar tahlili genellikle rutin tıbbi muayenelerin ve check-up ların bir parçasıdır, hem birçok hastalığın tanısında hem de operasyon öncesi testler, gebelik takibi, okul öncesi muayeneler, diyabet kontrolü, böbrek hastalıkları kontrolü, operasyon sonrası muayeneler gibi birçok durumda genel sağlık durumunu gösteren önemli bir testtir.
- Hastalık tanısı için: Özellikle idrar yolları enfeksiyonları, böbrek hastalıkları gibi hastalıkların tanısında idrar tahlili tanı koydurucu özelliğe sahiptir.
- Hastalıkların takibi, tedavinin takibi amacıyla: böbrek hastalıkları, idrar yolu enfeksiyonları, şeker hastalığı gibi hastalıklarda tedaviye verilen cevabı görmek için idrar tahlili istenir. Ayrıca gebelik testi, uyuşturucu testi gibi testlerde idrarda çalışılır ancak rutin idrar tahlili içerisinde bu testler yer almaz.
İDRAR ÖRNEĞİ NASIL ALINIR
Genellikle normal idrar tahlili için aç olmak gerekmez ancak doktorunuzun önerisine göre hareket edilmesi gerekir. Bazı parametreler özellikle idrar şekeri için sabah idrarı gerekebilir. Birtakım testler için 24 saatlik idrar toplamak gerekir. Birçok ilaç ve gıda takviyesi idrar tahlil sonucunu etkiler bu nedenle test öncesi doktorunuzu ve laboratuvarı bilgilendirin. Bazı özel testlerin gözetim altında alınması gerekebilir. İdrar akımının ortasında kalan kısım daha doğru sonuç verdiği için idrarın ilk kısmını tuvalete yapıp orta kısmından örnek almanız istenir. Ayrıca erkeklerde sünnet derisi bayanlarda da vajina dudaklarına değmeden örnek alınmalı ve almadan önce bölge iki kez önden arkaya doğru silinmelidir.
ERKEKLERDE İDRAR ÖRNEĞİ ALIMI:
- Penis ucunu ıslak mendille silin,
- Kuru kağıt mendille silin,
- İdrarın bir kısmını tuvalete yapın,
- Örnek kabına bir miktar örnek koyun ( kabın en az yarısı dolmalı),
- Kalan idrarı tuvalete yapın,
- Örneği laboratuvara ulaştırın.
BAYANLARDA İDRAR ÖRNEĞİ ALIMI:
- Vajina dudaklarını elinizle ayırın,
- Bölgeyi önden arkaya doğru iki kez ıslak mendille silin,
- Bölgeyi kuru kağıt mendille önden arkaya doğru bir kez silin,
- İdrarın ilk kısmını tuvalete yapın,
- İdrar kabına örnek alın ( en az yarısına kadar doldurun),
- Kalan idrarı tuvalete yapın,
- Örneği laboratuvara ulaştırın.
İdrar örneklerinin en geç 60 dakika içerisinde laboratuvarda olması gerekir. Ancak laboratuvara ulaşamıyorsanız örneği naylon torba içerisinde buzdolabı kapağında saklayabilirsiniz.
İdrar kateter yoluyla veya dışarıdan enjektör yoluyla da alınabilir. Hemen laboratuvara ulaştırılamayacak ise idrar örneği buzdolabı kapağında saklanabilir.
İDRAR TESTİ SONUCU
İdrar tahlili sonucu: İdrar tahlili üç bölümden oluşur,
- FİZİKSEL ANALİZ: İdrarın görüntüsü, kokusu ve fiziksel özelliği,
- KİMYASAL ANALİZ: İdrarın kimyasal testleri,
- MİKROSKOPİK ANALİZ: İdrarın mikroskobik incelemesi
İDRARIN FİZİKSEL ANALİZİ
İdrarın fiziksel özellikleri: laboratuvarda idrarın görüntüsü, kokusu, rengi, bulanıklığı kaydedilir. Normal idrar tipik olarak açık saman rengi ve berrak olmalıdır. İdrarın saman rengini içerisindeki ürokrom pigmenti verir. İdrar rengi birçok ilaç ve gıdadan etkilenir.
İDRARIN KİMYASAL ANALİZİ
İdrarın kimyasal özellikleri: bu analizler otomatik yöntemler ile veya hızlı test kitleri ile yapılır.
- İdrarın asitliğine ( pH sına) bakılır: pH seviyesi idrar içindeki asit yoğunluğunu gösterir. Normalde hafifçe asidiktir.
- Dansite (Konsantrasyon): susuzlukta idrar konsantre hale gelir. Konsantre idrar hastanın susuz kaldığını gösterir. Hasta susuz bırakıldığı halde idrar konsantre olmuyor ise bu da böbrek hastalığını gösterir.
- Şeker: normalde idrarda şeker olmaz. İdrarda şeker olması diyabetin ilk bulgularındandır.
- Protein: idrarda az miktarda protein vardır ve bu miktar normal kabul edilir ancak idrardaki proteinin artması böbrek hastalığına işaret eder.
- Keton: şeker gibi normalde idrarda olmaması gereken bir atık maddedir. Varlığı diyabete veya aşırı aç kalmaya işaret eder.
- Bilirübin: Eritrositlerin ( Alyuvarlar ) parçalanması ile ortaya çıkan bir atıktır. Normalde karaciğer yoluyla safradan atılır. İdrarda bilirübin var ise ya karaciğer hastalığı veya safra yollarında tıkanıklık vardır.
- Ürobilinojen: bilirübin safrayla bağırsağa atılır ve bağırsak bakterileri tarafından parçalanır ürobilinojen ortaya çıkar buda dışkıyla atılır ancak az bir kısmı kana geçerek idrarla atılır.
- Enfeksiyon bulguları:
- Nitrit: bakteriler tarafından oluşturulur varlığı idrar içerisinde bol bakteri var anlamına gelir.
- Lökosit esteraz: lökositlerden ( akyuvar) salgılanan bir maddedir. Varlığı idrar içerisinde iltihap hücresi var anlamına gelir
- Kan: idrarda eritrosit yani kan hücrelerinin varlığı idrar yollarında, böbreklerde, mesanede bir hasar olduğunu ( taş, tümör, iltihap vb) gösterir
İDRARIN MİKROSKOBİK ANALİZİ
İdrar testinin üçüncü aşamasında bir miktar idrar mikroskopa konularak incelenir. Aşağıdakilerin normalden fazla görülmesi ileri araştırmayı gerektirir.
- Lökositler ( akyuvarlar) : idrarda lökositlerin belli bir miktar üstünde varlığı enfeksiyona işaret eder. İdrarda lökosit enfeksiyona, inflamasyona yada kontaminasyona bağlıdır
- Kırmız kan hücreleri ( eritrositler): her idrarda 5-10 arasında normal olarak görülür ancak aşırı miktarı böbrek, idrar yolları hasarına işaret eder.
- Silendir: böbrek tüplerinde sıkışmış protein, iltihap hücreleri, epitel hücreleri yada atıkların tüp şeklini alarak atılmalarıdır. Fazlaca görülmesi böbrek hastalığını işaret eder.
- Bakteri ve mantarlar: enfeksiyon varlığını gösterir. İdrar sedimentinde bakteri enfeksiyona yada kontaminasyona bağlıdır. Normal idrar da maya hücreleri görülebilir, vajen, ürethra veya mesane kaynaklı olabilir genellikle kandida çeşitleridir.
- Epitel hücreleri: idrarda squamöz epitel yani yassı epitel dışarıdan bulaşır. Yassı epiteller eksternal ürethral kaynaklıdır.
- Kristaller: özellikle ürat kristalleri, oksalat kristalleri gibi metabolik artıklar böbrek taşlarının işaretçisidir. Fazlalığı halk arasında kum dökmek olarak anılır. Birçok ilaç da idrarda kristal görüntüsüne yol açar.
İdrar tahlili tek başına bir hastalık teşhisi koydurmaz. Hastanın şikayetleri muayene bulguları ve diğer bulgular eşliğinde değerlendirildiği zaman idrar tahlili önemlidir. Yani menses sırasında idrarda kan görmek hiçbir şey ifade etmeyeceği gibi. Birçok ilaç alan hastanın idrarında kristal görmek de taş düşüreceğini göstermez. Kabaca sağlıklı ve hiçbir yakınması olmayan bir bireyin idrar analizindeki hafif sapmalar genellikle araştırma gerektirmez ancak böbrek, idrar yolları hastalıkları, metabolik hastalıklar nedeniyle tedavi takip altındaki hastalar da ise idrar tahlilindeki değişiklikler çok önem arz eder.
Dr. Aydoğan LERMİ
