KARACİĞER FONKSİYON TESTLERİNİN YORUMU
Karaciğer vücudun en büyük ve en kompleks organıdır, yaklaşık 1200 – 1500 gramdır. Vücuda giren tüm kimyasalların detoksifikasyonundan, nötralizasyonundan, protein sentezi ve pıhtılaşma faktörlerinin sentezinden sorumludur. Karaciğer fonksiyon testleri bu organ sistemin hastalıklarının tanısında klinisyene yardımcı olur.
Karaciğer başlıca 4 sistemin bir araya gelmesinden oluşur:
- Hepatositler ( karaciğer hücresi) : başlıca metabolik süreçlerden sorumludur.
- Safra kanalları sistemi, bilirübin ve safra tuzları metabolizması.
- Retikülo endotelial sistem.
- Kan dolaşım sistemi: karaciğer kan akımının ¾ ü portal kaynaklı, ¼ ü ise hepatik arter kaynaklıdır.
Karaciğer fonksiyon testleri ile neye bakılır?
- Hepatositler de zedelenme var mı, nekroz var mı?,
- Karaciğer işlevi normal mi?,
- Hastalık etiyolojisine yönelik bulgu var mı?
- İntra- ekstra hepatik obstrüksiyon bulgusu var mı?
- Karaciğer infiltratif hastalığını gösteren bulgu var mı?
- Karaciğer ve diğer organ hastalıklarının hasar ve takibinde bu testler istenir.
Karaciğer fonksiyon testleri ile
- Kolestatik hasar- parankimal hasar ayrımı yapılır,
- Karaciğer hasrının derecesine bakılır,
- Hastalığın seyri takip edilir,
- Tedaviye yanıt değerlendirilir.
Karaciğerde hasar varlığını gösteren testler
- Aktif karaciğer hasarı:
- AST,
- ALT,
- GGT,
- ALP,
- BİLİRÜBİNLER,
- LDH
- KOLESTAZ
- BİLİRÜBİNLER
- GGT
- ALP
Aminotransferazlar ( AST, ALT ) ( Transaminidazlar)
- Amino asitler ile keto asitlerin birbirine dönüşümünü katalize ederler.
- Genellikle hepatosellüler hasarı gösterirler,
- Kolestazı göstermezler,
- AST _ALT oranı ayırıcı tanıda önemlidir.
- ALT karaciğer hasarını daha iyi gösterir, daha çok karaciğere özgüdür.
- AST/ ALT=1 İSE
- Hepatosellüler iskemi yi gösterir
- Konjestif kalp yetmezliği,
- İskemik nekroz,
- Hepatit olabilir
- AST/ ALT >2,5 İSE
- Alkolik hepatit tablosudur,
- Alkole bağlı Pridoksal Fosfat eksikliği nedeniyle ortaya çıkar.
- AST/ ALT<1 İSE
- ALT Hepatositlere daha özgü olduğundan pür hepatosit hasarını gösterir,
- Parasetamol zehirlenmesi gibi hepatosellüler intoksikasyonda görülür,
- Viral hepatitlerde,
- İskemik nekrozlarda,
- Toksik hepatitlerde görülür.
- Hepatosellüler iskemi yi gösterir
- AST/ ALT=1 İSE
Kolestaz göstergeleri ( ALP,GGT)
- ALP:
- Özellikle kolestazda yükselir,
- Malign karaciğer metastazlarında yükselir,
- Kemik yıkımında,
- İleri kemik metastazlarında yükselir.
- GGT:
- Alkole bağlı olarak yükselir,
- Hepatosellüler hasarlarda da yükselir ancak spesifik değildir,
- Ani yüksekliği safra yolları obstrüksiyonu gösterir
Aspartate Aminotransferase (AST)
- Aspartat ve alfa keto asitler arasındaki –NH2 amino kısımlarının katalizinde görev alır, hem sitoplazmada hem mitokondride bulunur.
- Krebs siklüsünde enerji üretiminde görev alır,
- Hücre içi enzimidir, hücre yıkıldıkça seruma karışır,
- Hücresel nekrozun büyüklüğüne göre serum seviyesi artar,
- Nekrozun akut faz göstergesidir.
- Sırasıyla en çok
- Karaciğer,
- Kalp,
- İskelet kası,
- Böbrek,
- Beyin,
- Pankreas ve
- Eritrositlerde yer alır.
- AST Özellikle kardiyak, hepatik ve kas hasarların takibinde evrelemesinde kullanılır. AMI, pulmoner emboli ve kalp yetmezliğinde artar. En yüksek AST seviyesi karaciğer hasarında görülür.
AST seviyesi nin yorumu
- AST Normal Serum seviyesinin > 20 x katından fazla ise
- Ciddi kas hasarı
- Travma, crush, ezilme vb.
- Akut viral hepatit,
- Toksik hepatit ( ilaç vb),
- İskemik hepatit ( ciddi kongestif kalp yetmezliği vb),
- Ciddi kas hasarı
- AST Normal Serum seviyesinin 10-20 katı ise
- Kardiyo Vasküler Sistem ( ciddi enfarktüs),
- Enfeksiyon ( infeksiyöz mononükleozis),
- Karaciğer ( alkolik siroz)
- AST Normal Serum seviyesinin 5 – 10 katı ise
- Karaciğer ( kronik hepatit),
- İskelet kası:
- Duchenne tipi müsküler distrofi,
- Dermatomyozit,
- Myozit olabilir,
- AST Normal Serum seviyesinin 2-5 katı ise
- Kan ( hemolitik anemi, hemoliz),
- Karaciğer ( karaciğer yağlanması, karaciğer metastazı),
- İlaca bağlı
- Opiat,
- Eritromisin,
- Sulfonamidler,
- Anti TBC ilaçlar,
- Parasetamol,
- Aspirin,
- Vitamin A
- Diğer
- Pulmoner emboli,
- Alkolik delirium tremens,
- Akut Pankreatit,
- IM enjeksiyon,
- Ağır fiziksel egzersiz.
Alanine Aminotransferase (ALT= SGPT serum glutamik prüvik transaminaz).
- Alanin Aminotransferaz Krebs siklusunda reversibl amino gruplarının transferini katalize eder.
- AST den farklı olarak diğer dokularda az karaciğerde bol bulunur ve karaciğer hepatosellüler hasarını daha spesifik olarak gösterir.
- Akut hepatosellüler hasarda erken evrede kanda yüksek bulunur ve haftalarca yüksek kalır. Yarılanma ömrü 24 saat ( ALT 16 saat).
ALT seviyesinin yorumu
- ALT seviyesinin yüksekliği ile karaciğer nekrozu arasında direk bir bağlantı yoktur,
- ALT seviyesinin yüksekliği prognostik değer taşımaz,
- Çok Yüksek ALT seviyesi
- Hepatosellüler hasar ( nekroz) göstergesidir.
- AST /ALT <1 İSE
- Viral hepatit,
- Toksik hepatit,
- İskemik hepatitler
- Şok,
- Hipotansiyon,
- Kongestif kalp yetmezliği vb.
- Yüksek ALT seviyesi
- Enfeksiyonlar – infeksiyöz mononükleozis,
- Karaciğer – kronik hepatit, intrahepatik kolestaz,
- Kardiyak- KKY bağlı karaciğer kongesyonu,
- Diğer- safra taşı geçişi
- Orta hafif ALT yüksekliği:
- AST yüksekliği daha bariz ise
- AST/ALT >2,5 ise
- Alkolik siroz,
- Alkolik hepatit,
- Aktif siroz,
- ALT seviyesini arttıran ilaçlar
- Parasetamol zehirlenmesi ( AST –ALT artar),
- Fenotiazin gurubu ilaçlar, klorpromazin,
- Barbitüratlar,
- Tetrasiklin, İNH; nirtofurantoin,
- Morfin, kodein ( biliyer sistem içindeki basıncı arttırır ALT, AST, ALP artar),
- AST/ALT >2,5 ise
- AST yüksekliği daha bariz ise
Alkaline Phosphatase (ALP)
- Alkali ortamda ( pH 9 ) fosfat esterlerinin hidrolizini katalizleyen enzim.
- ALP Alkalen fosfataz aslında 60 izo enzim den oluşur ve hepsi birlikte ALP diye ölçülür.
- Klinikte ALP karaciğer ve kemik hastalıklarının tanı ve takibinde kullanılır.
- Hepatosellüler hasara artış 3 katı geçmez. Obstrüksiyon da geçer. Safra tıkanıklığında 3 – 10 kat artar.
- Alt enzimlerin ayrımı için elektroforez gerekir, elektroforetik göç hızına göre en hızlı göçen karaciğer enzimidir, sonra kemik, sonra barsak en yavaş plasental ALP gelir. Ayrıca ısıya dayanıklılığa göre de ayrılırlar:
-
- Serum 56 C de 10 dakika bekletilip tekrar ölçülür
- Total aktivitenin %20 sinden fazlası kaldıysa KC alp,
- Total aktivitenin %20 den azı kaldıysa kemik ALP,
- Plasenta en dayanıklıdır nerdeyse tamamı kalır.
- Serum 56 C de 10 dakika bekletilip tekrar ölçülür
- ALP kemik, lipid metabolizmasında ve metabolitlerin transportunda önemli görev alır,
- ALP
-
- Hepatositlerin safra kanaliküller membranında,
- Kemikte, osteoblastlarda,
- Plasentada,
- İnce bağırsaklarda
- Böbrekte,
- Dalakta bulunur.
- ALP yüksekliği temel olarak biliyer obstrüksiyon ve kolestaz gösterir, genellikle bilirübin den önce yükselir.
ALP artışının yorumu:
- Karaciğer:
- Genellikle kolsetaz ve biliyer obstrüksiyon göstergesidir,
- Karaciğer kökenli tümörlerde,
- Viral hepatitlerde,
- İnfeksiyöz mononükleoz da yükselir,
- Gebelik
- Gebelikte ALP yüksekliği patolojik değildir, gebeliğin geç dönemlerinde plasental kaynaklı ALP yüksekliği görülür.
- Kemik
- Çocuklarda ve adolesans da ALP yüksekliği normaldir( kemik büyümesi nedeniyle),
- Osteomalazi de
- Kemik metastazlarında,
- Paget hastalığında,
- Riketsiyöz lerde ALP artar.
- ALP yüksekliğinin en sık sebebi:
-
- Biliyer obstrüksiyon,
- Tümör,
- Enfeksiyon
- İleri kemik metastazı, pankreas kaynaklı ise ALT olmadan izole ALP artışı görülür.
- Kongestif kalp yetmezliği ( genellikle AST – ALT artışı ile birliktedir),
- Hodgkin
- Enflamatuar barsak hastalıkları,
- Diyabet,
- Hiperparatiroidi.
- ALP düşüklüğü sebepleri
- Hipomagnezemi,
- Hipopotasemi,
- Protein eksikliği,
Gamma Glutamyl Transferase (GGT)
- GGT amino asitlerin membaınlar arası transferinden sorumludur. Gama glutamil gurubunun gama glutamil peptit lerden aminoasitlere, küçük peptitlere transferini sağlar.
- Karaciğer dışında renal tübüllerde, safra yollarında, pankreasta, lenfositlerde, beyinde ve testislerde bulunur. GGT klinikte karaciğer ve safra kanalı hastalıklarının tanı ve takibinde kullanılır.
- GGT Hepatosellüler hasarı göstermede daha sensitif bir testtir ( AST –ALT den daha sensitif dir ancak spesifik değildir), hepatik kanaliküllerde ve safra kanalı epitel hücrelerinde bulunur.
- Alkolün karaciğer üstündeki etkisini göstermede daha sensitif bir testtir.
- Safra yolu epitelinde bol bulunur, tıkanmalarda çok yükselir.
GGT artışının yorumu:
- Karaciğer:
- Herhangi hepatosellüler hasar,
- Alkol alımını takiben ( hepatosellüler hasar olmasına gerk olmadan GGT yükselir).
- Diğer:
- Pankreatit,
- Beyin tm,
- Renal hastalıklar,
- Prostat hastalıkları,
- Kalp hastalıkları ( Akut enfarktüs den 5-10 gün sonra GGT artar).
Ani GGT artışı
- Hepatobilier obstrüksiyon, Obstrüktif sarılık,
- Hepatit metastaz ( genellikle obstrüksiyon ile birlikte),
Lactate Dehydrogenase (LDH)
- LDH anaerobik glikolizin son enzimidir ve prüvatın laktata dönüşmesini sağlar. Laktat dehidrojenaz Laktik asitin Prüvik aside çevrimini ( reversibl) katalize eder. Bu Eembden Meyerhoff yolunun son basamağıdır, bu yolla Krebs siklusune bağlanır ve enerji üretimine katılır.
- LDH karaciğer hastalıklarında tek başına tanısal değer taşımaz.
- LDH ın 5 izo enzimi vardır ve birçok dokuda bulunur.
- LDH1 veLDH2 kalp, böbrek, eritrositlerde var.
- LDH3 akciğer dokusunda,
- LDH 4 ve LDH 5 karaciğer ve kas dokusunda vardır.
- LDH seviyesi karaciğer, kalp, akciğer ve hematolojik hasarların takibinde önemli bir parametredir.
- Akut viral hepatit İskemik hepatit ayrımında değerlidir.
- Akut viral hepatit de ALT/LDH >1.5 iken iskemik hepatit ve parasetamol zehirlenmesine bağlı hepatitte ALT/ LDH <1,5 dir.
- Uzamış LDH ve ALP artışı malinite göstergesidir.
LDH artışının yorumu:
- Kardiyo Vasküler Sistem ( LDH 1 ve LDH 2)
- Akut miyokart enfarktüsü,
- Kongestif kalp yetmezliği, Hepatik kongesyon,
- Romatoid kardit,
- Miyokardit,
- Şok.
- Respiratuvar ( LDH 3)
- Pulmoner emboli
- Pulmoner enfakt,
- Hematolojik ( LDH 1 –LDH 2)
- Pernisiyöz anemi,
- Hemolitik anemi,
- Orak hücre krizi,
- Hepatobilier sitem:
- Hepatit,
- Aktif siroz,
- Hepatik kongesyon.
Karaciğer in fonksiyonel kapasitesine nasıl bakılır?
- Karbonhidrat metabolizması
- Diğer organlardada sentezlendiğinden karaciğere özgü değil ancak normal iken hızla bozulma ciddi karaciğer hasarını gösterir.
- Glikoz tolerans testi,
- Galaktoz tolerans testi,
- Lipid metabolziması
- Total kolesterol,
- HDL,
- Triglierid,
- Protein metabolizması,
- Albümin (sadece hepatositlerde ssentezlenir),
- Hızlı kullanılan proteinler
- Albümin yarı ömrü 19-21 gün ( 3 hafta) olduğu için karaciğer hasarını göstermede yetersiz.
- Daha kısa ömürlü proteinler fonksiyonel kapasiteyi daha iyi gösterir:
- Prealbümin,
- Alfa 1 asit glikoprotein,
- Transferrin,
- Alfa 1 antitripsin,
- Akut faz reaktanları,
- Serüloplazmin vb.
- Koagülasyon faktörelri ( faktörlerin yarı ömrü kısa bu yüzden karaciğer fonksiyonu aksadığında ilk bozulan testeler pıhtılaşma testelri ör FVII 6 saatte etkilenir.
- FVIII hariç hepsi KC de sentezlenir,
- INR, PT, APTT, ( FII, FVII, FX Kvit bağımlı olanlar),
- Fibrinojen
- Diğer organlardada sentezlendiğinden karaciğere özgü değil ancak normal iken hızla bozulma ciddi karaciğer hasarını gösterir.
Bilirübin
- Hemoglobin metabolizmasının son ürünü,
- Sarı lipofilik indirek= ankonjuge Bilirübin, direk= konjuge Bilirübin.
- Membranlardan geçer dokularda birikebilşir beyinde birikirse kernikterus olur beyne zarar verir.
- Vücuttan karaciğer ve safra yoluyla uzaklaştırılır.
- Serumda 1-2 mg/dl ise subicter, 2-2,5 mg/dl ise ikter.
- Sarılıklar
- Unkonjuge hiperbilirübinemi ( indirek hiperbilirübinemi) ,
- Yapım artışı,
- Uptake azalması,
- Bozuk konjugasyon,
- Konjuge hiperbilirübinemi ( direk hiperbilirübinemi),
- Genetik atılım bozukluğu,
- Hepatobilier bozukluklar
- İntrahepatik kolestaz,
- Hepatosellüler
- Ekstrahepatik
- Unkonjuge hiperbilirübinemi ( indirek hiperbilirübinemi) ,
| BİLİRÜBİN | PRE HEPATİK | HEPATOSELLÜLER | POST HEPATİK |
| TOTAL | N / YÜKSEK | YÜKSEK | YÜKSEK |
| UNKONJUGE | N / YÜKSEK | YÜKSEK | N |
| KONJUGE | N | YÜKSEK | YÜKSEK |
| İDRAR ÜROBİLİNOJENİ | N | YÜKSEK | YÜKSEK |
| İDRAR BİLİRÜBİNİ | N | YÜKSEK | YÜKSEK |
| ALT | AST | GGT | ALP | |
| VİRAL HEPATİT | +++ | +++ | ++ | N/+ |
| İLACA BAĞLI HEPATİT | ++ | ++ | ++ | N / + |
| KRONİK AKTİF HEPATİT | ++ | ++ | ++ | ++ |
| İNFEKSİYÖZ MONO | ++ | ++ | ++ | N |
| PRİMER BİLİER SİROZ | ++ | ++ | +++ | ++ |
| ALKOLİK SİROZ | N | ++ | +++ | N / + |
| İNTRAHEPATİK KOLESTAZ | ++ | ++ | +++ | ++ |
| EKSTRAHEPATİK KOLESTAZ | ++ | ++ | +++ | +++ |
| HEPATOM | N / + | ++ | ++ | ++ |