KUDUZ
KUDUZ NEDİR
Rabies; Hidrofobi; hayvan-ısırığı; köpek-ısırığı; yarasa-ısırığı; tilki-ısırığı; kedi-ısırığı; köpek-ısırığı-kuduz; Hydrophobia; Animal bite – rabies; Dog bite – rabies; Bat bite – rabies; Raccoon bites – rabies
Hasta hayvanların ısırması ile bulaşan ölümcül virüs enfeksiyonudur. Hastalığa sebep olan kuduz virüsü (RABİES virüsü) hasta hayvanların salyaları yoluyla bulaşır. Isırıkla bulaşan virüs yara yerinde sinir hücrelerine girerek sinirler aracılığı ile beyine kadar gider ve beyinde enfeksiyon yaparak hastanın ölümüne yol açar. Virüsün sinirler boyunca yayılması ve beyni enfekte etmesi spesifik şikayetlere yol açar. Kuduz vakaları en sık kedi-köpek ısırığından kaynaklansa da vahşi hayvan ısırıkları özellikle tilki, yarasa, çakal ısırıkları kuduz riski taşır. Yarasa ve yarasa dışkısının olduğu yerler özellikle mağaralar, araştırma laboratuvarları, veterinerler klinikleri kuduz riskli yerlerdir. Özellikle mağaralarda yarasaların yaşadığı ortamlarda ısırılma olmadan da kuduz bulaşabilir bu nedenle mağaracıların, madencilerin, ve veterinerlerin kuduz aşısı olmaları önerilir.
Kuduz şikayetleri nelerdir?
Isırılma dan itibaren hastalığın ortaya çıkışı 3 ila 12 hafta arasında değişir bu süre yaranın beyne olan uzaklığı ile ilişkilidir. Yani beyne yakın ısırılmalarda kuduzun ortaya çıkışı çok daha kısa sürede olur. Kuduzda sudan korkma en önemli bulgulardan biridir. Ayrıca en sık görülen şikayetler
• Boğulma hissi,
• Yutma güçlüğü,
• Sudan korkma, yutarken boğazda şiddetli spazm ve boğulma hissi,
• Epilepsi nöbetleri,
• Isırılma yerinde hassasiyet, ağrı,
• Ruh halinde değişim,
• Bulantı kusma,
• Vücutta his kayıpları, felçler,
• Ateş,
• Baş ağrısı,
• Kas spazmları, seğirmeler,
• Uyuşma karıncalanma hissi,
• Huzursuzluk,
• Halüsinasyonlar en sık görülen şikayetlerdir.
Kuduz şüphesinde yapılacaklar:
Hayvan ısırıklarında ilk yapılması gereken ısırılmanın ciddiyetini saniyeler içerisinde kavramaya çalışmaktır: büyük damar yaralanması var mı? Hayati organ yaralanması var mı? Ve en kısa sürede tıbbi yardıma ulaşılması gereklidir. Yara bölgesi dakikalar içinde detaylı olarak temizlenmeli, mümkünse bol sabunlu su ile yıkanmalı, içinde yabancı madde kontrolü yapılmalıdır. Isırılma yaraları kontamine yaralar olduğu için genellikle tam olarak kapatılıp dikilmez, enfeksiyon riski yüksek olduğundan açık iyileşmeye bırakılırlar.
Eğer bir hayvan ısırmasına maruz kalırsanız mümkün olan en fazla bilgiyi edinmeye çalışmak gerekir. Isırma nerede oldu? Ne zaman oldu? Hayvanın sahibi var mı? Aşısı var mı? Hayvanın karantinaya alınması mümkün mü? İlgililerce hayvanın yakalanmasını ve karantinaya alınmasını sağlamak gerekir. Karantinaya alınan hayvanlar yakından izlenmelidir, hayvanlarda kuduz kuluçka dönemi çok daha kısa seyreder kediler genellikle 3 köpekler 5 gün içerisinde kuduz nedeniyle ölürler. Şüpheli hayvan bu süre içerisinde ölmez ve kuduz bulguları ortaya çıkmaz ise kuduz bulaşma şüphesi azalır. Hayvanın ölmesi halinde beyin dokusunda immunfloresans yöntem ile virüs araştırılabilir.
Kuduz şüphesinde yapılacak testler nelerdir?
Hastada kuduz bulguları başlarsa hastadan alınan deri parçasında, deri sinirlerinde, göz merceğinde, beyin omurilik sıvısında kuduz virüsü aranabilir. Kuduz virüsü hem immünfloresan yöntemle hem PCR yöntemiyle aranabilir.
Tükürükte virüs kültürü hastalık başlangıcından 2 hafta sonra düşük düzeyde pozitif olabilir. Hasta beyninden alınan örneklerde kuduz aranması genellikle otopsi sırasında yapılacak işlemlerdir. Bu konuda özelleşmiş laboratuvarlarda tükürükten, beyin sıvısından ve beyin dokusundan alınan örneklerde virüs kültürü de yapılabilir ancak bu son derece tehlikeli bir işlemdir. Hastaların % 80 inde hastalığın ilk haftasında beyin sıvısında monositoz görülür, şeker ve protein normaldir. Ölüm sonrası yapılacak olan incelemelerde ise beyin dokusunda özellikle serebral korteks, hipokampus, ammon boynuzu biyopsisinde sitoplazmik inklüzyon cisimciklerinin (NEGRİ CİSİMCİKLERİ) görülmesi kuduz tanısı koydurur.
Kan sayımında ise lökosit sayısı normal yada hafif yüksek, monosit sayımında ise %6-8 oranında atipik monosit görülebilir. Çekilen Beyin MR ve Tomografilerde ise bir anormallik görülmez.
EEG araştırmasında ansefalit bulgusu görülebilir,
İdrarda, beyin omurilik sıvısında ve tükürükte NASBA (The Nucleic Acid Based Amplification) tekniği ile virüs aramak hızlı sonuç veren şikayetlerin başlangıcından itibaren iki gün içinde cevap alınabilecek bir yöntemdir.
Serumda RFFIT (Rapid Fluorescent Focus İnhibition Test) hastaların %50 sinde pozitif bulunuyor. Bu test Beyin omurilik sıvısında yapılırsa hastalık bulguları başladıktan sonraki ilk haftada pozitif bulunabilir.
Kuduz virüs DNA sının PCR yöntemiyle tükürük ten tayini yöntemi %100 sensitif bir yöntemdir ( yani pozitifliği durumunda hasta %100 kuduz olmuştur), ancak ense deri biyopsisinde viral antijen aranmasının sensitivitesi %67 korneal örnekte viral antijen aranmasında ise test %25 sensitiftir ( yani gerçek hastaların ancak %25 inde test pozitif olur).
Kuduz a bağlı ölümlerin ancak %70 inde beyin incelemesinde NEGRİ cisimciği görülür. ( NEGRİ : kuduz nükleokapsitlerinden oluşan sitoplazmik inklüzyon cisimcikleri).
Kuduz Tedavisi:
Tedavideki ilk basamak hastalığın bulaşını önlemeye çalışmak, hastayı korumaya çalışmaktır bu amaçla önce yara temizliği yapılmalı, yara bol sabunlu ılık su ile yıkanmalı, yabancı maddelerden temizlenmeli, hasta en yakın sağlık kuruluşuna ulaştırılarak aşılanması sağlanmalıdır. Hayvan ısırıkları kirli yaralanmalar oluğundan genellikle dikiş ile kapatılmaz açık olarak iyileşmeye bırakılırlar.
En ufak bir kuduz riski varlığına hasta derhal kuduz aşı programına alınmalıdır. Kuduz aşısı normal olarak 28 gün içerisinde yapılan 5 aşılamadan oluşur. Yaralanmanın ciddiyeti, kuduz riskinin büyüklüğü ve beyne yakınlığına bağlı olarak kuduz immünglobülini (HRIG) ile ek koruma gerekebilir.
Kuduz riskli ısırılmalar da aşı programının ilk 14 gün içerisinde başlanılması son derece önemlidir.
Hernekadar bir iki kurtulan vaka bildirilmiş olsa da kuduz şikayetleri başladıktan sonra hastalığı durdurabilecek ve hastanın hayatını kurtarabilecek bir tedavi imkanı yoktur.
Kuduz şikayetleri başladıktan yaklaşık 1 hafta sonra hastalar genellikle solunum yetmezliğinden hayatlarını kaybederler.
Kuduzdan Korunma
Kuduzdan korunmak mümkündür:
• Tanımadığınız hayvanlar ile temastan kaçınmak,
• Riskli meslek guruplarında çalışanların aşılanması:
o Veterinerler,
o Mağaracılar,
o Madenciler,
o Arkeologlar,
o Laborantlar,
o Riskli ülkelere sık seyahat edenler,
• Evcil hayvanların zamanında uygun şekilde aşılanması,
• Kuduz riskli her temasta sağlık kuruluşuna başvurmak ve gereği şekilde aşılanmak kuduzdan korunmanın en önemli adımlarıdır.
• 5 doz kuduz aşısı olmak sizi hayat boyu korumaz; ancak bir yıl sonra yapılan ek bir doz aşı bağışıklık sisteminizi bir miktar güçlü kılacaktır. Eğer bu 6. Dozu olduysanız yaralanmanın durumuna bakılarak tek doz aşılama ile koruyuculuk sağlanabilir.
Referanslar:
Govindarajan P, Weber EJ. Rabies. In: Marx JA, Hockberger RS, Walls RM, eds. Rosen’s Emergency Medicine. 8th ed. Philadelphia, PA: Elsevier Saunders; 2014:chap 131.
Singh K, Rupprecht CE, Bleck TP. Rabies (rhabdoviruses) In: Bennett JE, Dolin R, Blaser MJ, eds. Mandell, Douglas, and Bennett’s Principles and Practice of Infectious Diseases. 8th ed. Philadelphia, PA: Elsevier Saunders; 2015:chap 165.