İdrar tahlili hem idrar yolları hem de diğer organların sağlığı, metabolik hastalıkların teşhisi, birçok hastalığın kontrolü ve takibi amacıyla yapılan kapsamlı bir laboratuvar testidir. İdrarın görüntüsü, miktarı, yoğunluğu, rengi, kokusu ve içerisindeki maddeler dahil birçok parametrenin incelenmesi ile yapılan bir testtir. İdrar tahlilindeki anormallikler birçok hastalığa, metabolik bozukluğa işaret edebilir.

NORMAL İDRAR DEĞERLERİ

• Görünüm: sarı ( saman sarısı renginden kehribara kadar değişebilir),
• Berrak, ( enfeksiyonlarda bulanık idrar görülür),
• pH 4,5 – 8 arası
• Spesifik gravitesi (Dansitesi): 1.005 – 1.025 arasında,
• Glikoz ( şeker): <130 mg / dL
• Keton: yok
• Nitrit: yok,
• Lökosit esteraz: negatif,
• Bilirübin: negatif,
• Ürobilinojen: eser miktarda ( 0,5 – 1 mg/dL)
• Kan: her sahada 3-4 eritrosit normal,
• Protein < 150 mg / gün normal,
• Lökosit: her sahada 2-5 lökosit normal,
• Epitel: her sahada 15-20 yassı epitel normal,
• Silendir: 0-5 hyalen silendir görmek normal,
• Kristal: nadir oksalat kristalleri görülebilir,
• Bakteri: görülmemeli,
• Mantar- maya hücreleri: görülmemelidir.

İDRAR TAHLİLİ NEDEN YAPILIR?

İdrar tahlili en sık yapılan laboratuvar testidir ve birçok sebepten yapılır, örneğin:

• Genel sağlık taraması amacıyla: İdrar tahlili genellikle rutin tıbbi muayenelerin ve check-up ların bir parçasıdır, hem birçok hastalığın tanısında hem de operasyon öncesi testler, gebelik takibi, okul öncesi muayeneler, diyabet kontrolü, böbrek hastalıkları kontrolü, operasyon sonrası muayeneler gibi birçok durumda genel sağlık durumunu gösteren önemli bir testtir.
• Hastalık tanısı için: Özellikle idrar yolları enfeksiyonları, böbrek hastalıkları gibi hastalıkların tanısında idrar tahlili tanı koydurucu özelliğe sahiptir.
• Hastalıkların takibi, tedavinin takibi amacıyla: böbrek hastalıkları, idrar yolu enfeksiyonları, şeker hastalığı gibi hastalıklarda tedaviye verilen cevabı görmek için idrar tahlili istenir. Ayrıca gebelik testi, uyuşturucu testi gibi testlerde idrarda çalışılır ancak rutin idrar tahlili içerisinde bu testler yer almaz.

İDRAR ÖRNEĞİ NASIL ALINIR

Genellikle normal idrar tahlili için aç olmak gerekmez ancak doktorunuzun önerisine göre hareket edilmesi gerekir. Bazı parametreler özellikle idrar şekeri için sabah idrarı gerekebilir. Birtakım testler için 24 saatlik idrar toplamak gerekir. Birçok ilaç ve gıda takviyesi idrar tahlil sonucunu etkiler bu nedenle test öncesi doktorunuzu ve laboratuvarı bilgilendirin. Bazı özel testlerin gözetim altında alınması gerekebilir. İdrar akımının ortasında kalan kısım daha doğru sonuç verdiği için idrarın ilk kısmını tuvalete yapıp orta kısmından örnek almanız istenir. Ayrıca erkeklerde sünnet derisi bayanlarda da vajina dudaklarına değmeden örnek alınmalı ve almadan önce bölge iki kez önden arkaya doğru silinmelidir.

ERKEKLERDE İDRAR ÖRNEĞİ ALIMI:

• Penis ucunu ıslak mendille silin,
• Kuru kağıt mendille silin,
• İdrarın bir kısmını tuvalete yapın,
• Örnek kabına bir miktar örnek koyun ( kabın en az yarısı dolmalı),
• Kalan idrarı tuvalete yapın,
• Örneği laboratuvara ulaştırın.

BAYANLARDA İDRAR ÖRNEĞİ ALIMI:

• Vajina dudaklarını elinizle ayırın,
• Bölgeyi önden arkaya doğru iki kez ıslak mendille silin,
• Bölgeyi kuru kağıt mendille önden arkaya doğru bir kez silin,
• İdrarın ilk kısmını tuvalete yapın,
• İdrar kabına örnek alın ( en az yarısına kadar doldurun),
• Kalan idrarı tuvalete yapın,
• Örneği laboratuvara ulaştırın.

İdrar örneklerinin en geç 60 dakika içerisinde laboratuvarda olması gerekir. Ancak laboratuvara ulaşamıyorsanız örneği naylon torba içerisinde buzdolabı kapağında saklayabilirsiniz.

İdrar kateter yoluyla veya dışarıdan enjektör yoluyla da alınabilir. Hemen laboratuvara ulaştırılamayacak ise idrar örneği buzdolabı kapağında saklanabilir.

İDRAR TESTİ SONUÇLARI VE ANLAMLARI

İdrar tahlili üç bölümden oluşur,

• FİZİKSEL ANALİZ: İdrarın görüntüsü, kokusu ve fiziksel özelliği,
• KİMYASAL ANALİZ: İdrarın kimyasal testleri,
• MİKROSKOPİK ANALİZ: İdrarın mikroskobik incelemesi

İDRARIN FİZİKSEL ANALİZİ

İdrarın fiziksel özellikleri: laboratuvarda idrarın görüntüsü, kokusu, rengi, bulanıklığı kaydedilir. Normal idrar tipik olarak açık saman rengi ve berrak olmalıdır. İdrarın saman rengini içerisindeki ürokrom pigmenti verir. İdrar rengi birçok ilaç ve gıdadan etkilenir. Susuzlukta idrar koyulaşır.

• Kırmızı idrar: böbrek ve idrar yollarında kanama yapan bütün hastalıklarda görülür en sık olarak, böbrek ve idrar yolu taşları, hemoglobinüriler (rhabdomyoliz), porfiriler de idrar kırmızılaşır. Ayrıca İlaçlar: propofol, klorpromazin, thiridazin, Gıdalar: pancar, böğürtlen de idrarı kırmızılaştırır.
• Kavuniçi- portakal rengi idrar: en sık ilaçlara bağlı olarak rifampisin ve fenotiazin kullnımı sırasında görülür. Gıdalar da kavuniçi idrar yol açabilir özellikle aşırı havuç tüketimi, vitamin C alımı idrarı kavuniçi yapar.
• Yeşil idrar: metilen mavisi kullanımına, vitamin B alımına, propofol ve amitiriptilin kullanımına bağlı olabilir. Ayrıca bazı idrar yolu enfeksiyonları sırasında idrar yeşil renk alabilir.
• Mavi idrar: özellikle metilen mavisi kullanımında, indometazin, amitriptilin, trianteren, cimetidin ( iv simetidin ), İntravenöz prometazin kullanımında idrar mavileşebilir.
• Mor idrar: bakteriüri ve idrar yolu enfeksiyonları sırasında idrarda morarma görülebilir.
• Kahverengi idrar: bakla yemek idrarı kahverengi yapar. İlaçlardan levodopa, metranidazol, nitrofıurantoin, primakin (primaquin), klorokin (chloroquin), methocarbamol kullanımında görülebilir. Gilbert sendromunda, tyrosinemide, hepatobilier hastalıklarda idrar kahverengi olabilir.
• Siyah idrar: alkaptonüride, malign melanomda görülür.
• Beyaz idrar: propofol kullanımında, şiüri ( chyluria) , piüri, prostat kristallerine bağlı olarak idrar beyaz olabilir.

İdrar içerisinde yer alan hücresel atıklar, bakteriler, kristaller, protein konsantrasyonuna bağlı olarak bulanıklaşır.

İDRARIN KİMYASAL ANALİZİ

İdrarın kimyasal özellikleri: bu analizler otomatik yöntemler ile veya hızlı test kitleri ile yapılır.

• İdrarın asitliği ( pH sı): pH seviyesi idrar içindeki asit yoğunluğunu gösterir. Normalde hafifçe asidiktir çünkü günlük ortalama asit üretimi olan 1 mEq/ kg/ gün lik asit H+ iyonları olarak idrardan atılır. Böbrekler vücudun asit-baz dengesini sağlayan en önemli organlarıdır. Dolayısı ile asit- baz dengesindeki değişiklikle idrara yansır. Ayrıca bol proteinli gıdalar idrarı asitleştirirken bol narenciye ve düşük karbonhidrat idrarı alkalileştirir. Anormal değerler böbrek ve metabolizma hastalıklarını gösterir. Nefrolithiazis, enfeksiyonlar ve renal tübüler asidoz (RTA) ayırıcı tanılarında idrar Ph sı yardımcı olur.
  • Kalsiyum oksalat, kalsiyum fosfat, stuvite ( magnezyum amonyum fosfat) ve staghorn taşlar alkali idrarda oluşur.
  • Tersine ürik asit, sistin taşları ise asit idrarda oluşur.
  • İdrar yolu enfeksiyonları sırasında da üreyi parçalayan mikro organizmalar pH yı arttırdıklarından Klebsiella ve Proteus enfeksiyonları sırasında idrar alkali olur.
  • Rabdomyoliz hastalarının takibinde idrar pH sı önemlidir.
• Dansite (Konsantrasyon): susuzlukta idrar konsantre hale gelir. Konsantre idrar hastanın susuz kaldığını gösterir. Hasta susuz bırakıldığı halde idrar konsantre olmuyor ise bu da böbrek hastalığını gösterir.
  • Dansite yada spesifik gravite idrarın suya oranla içerisindeki yoğunluğu gösterir. Suyun spesifik gravitesi 1 dir idrarda 1 in üzerindeki her 0,001 lik artış 30-35 mosm/ kg lık bir artışı gösterir. Örnek olarak idrar dansitesi 1.010 demek idrarın osmotik yükü 300-350 mosmol/ kg demektir. Glukoz, radyoopak maddelerin varlığında idrar osmolaritesi artar. Dansite hidrasyon göstergesidir ancak böbreğin konsantre etme kabiliyetinin azaldığı Diyabet insipidus, orak hücre nefropatisi, akut tübüler nekroz gibi hastalıklarda hidrasyon kötü olmasına, hasta susuz kalmasına rağmen idrar dansitesi düşük çıkar.
  • En fazla hidrasyonun olduğu dönemde maksimal dilüe idrar en az 1.003 dansite olur. Yeterli hidrasyona rağmen daha düşük dansiteler şeker hastalığında, üremide ve alkali idrarda görülür. Yeterli hidrasyona rağmen 1.003 den daha yüksek dansiteler ise idrarda protein kaçakları ve ketoasidozda görülür.
• Şeker: normalde idrarda şeker olmaz. İdrarda şeker olması diyabetin ilk bulgularındandır. İdrarda şeker varlığına glikozüri denir, gebelik sırasında görülür, hem böbrek glikoz eşiği düştüğü için hem kan şekeri arttığı için idrarda glikoz çıkar. Proksimal tüpler kandaki şeker 180 mg/dL olana kadar süzülen kandaki bütün şekeri geri emebilirler. Bu seviyenin üzerini artık geri alamazlar ve glikoz idrar ile atılmaya başlar.

• Protein: idrarda az miktarda protein vardır ve bu miktar normal kabul edilir ancak idrardaki proteinin artması böbrek hastalığına işaret eder. İdrarda normalde 150 mg/gün albümin atılır ve strip ile bu miktar tespit edilemez. İdrar stripleri ancak 300-500 mg/gün üzerindeki albümini tespit edebilir. Strip ile albümin dışındaki proteinler tespit edilemez. Strip ile mikroalbüminüri tespit edilemez. Radyolojik kontrast maddeler kullanıldıktan sonra2-3 gün idrarda protein yanlış pozitif çıkar. Ayrıca idrardın konsantrasyonu da önemlidir. Dilüe idrarda test negatif iken konsantre idrarda pozitif olabilir. İdrarda protein varlığı kabaca aşağıdaki gibi gösterilir:
  • 1+ = yaklaşık 30 mg/dl,
  • 2+ = yaklşık 100 mg/dl,
  • 3+ = yaklşık 300 mg/ dl ,
  • 4+ = 1000 mg/dl üzeri.

Daha spesifik protein ölçümü için idrarda Sülfo Salisilik Asit ( SSA) testi yapmak gerekir. Sülfo Salisilik Asit ile sadece albümin değil idrar içerisinde yer alan tüm proteinler, albümin, globülin, Bence-Jones proteini dahil hepsi ölçülür. Bir tüpe 3 parça %3 lük sülfo salisilik asit 1 parça idrar süpernatantı konur oluşan bulanıklık değerlendirilir: bulanıklık için tüp yazılı bir kağıdın önüne konur:

• 0= Hiç bulanıklık yok ( proteinüri 0 mg/ dl),
• Sınırda = hafif bulanıklık var ( proteinüri 20 mg/dl),
• 1 + = arkadaki yazı görünüyor ( proteinüri 50 mg/dl),
• 2+ = arkadaki yazı görünüyor okunamıyor ( proteinüri 200 mg/dl),
• 3+ = arkada karaltılar görülüyor ( proteinüri 500 mg/dl),
• 4+ = dens, arkası görülmüyor (proteinüri >1000 mg/dl).

Sürekli sabit proteinürisi olan hastalarda kantitatif ölçüm yapılmalıdır. 24 saatlik idrarda total protein bakılır. Yaşlı ve idrar tutamayan hastalar için bu test zor olduğundan random idrar örneğinde protein miktarı hesaplanarak kreatinine oranından hesaplanır. Random protein/ kreatinin oranı da 24 saatlik idrarda protein miktarı kadar değerli bilgi verir.  Proteinürinin kantitesi kadar karakteride önemlidir.

• Proteinüriler geçici, kalıcı yada taşmaya bağlıdır.
  • Geçici proteinüriler: genellikle kendi kendine sonlanırlar. Glomerüler değişimlerden kaynaklanırlar. Altta yatan sebep düzelince ortadan kaybolurlar en sık:
    • Kongestif kalp Yetmezliğine bağlı,
    • Ateş,
    • Aşırı egzersiz,
    • Epileptik atak,
    • Stres,
    • Ortostatik proteinüriye bağlıdır.
  • Glomerüler zedelenme ve filtrasyon kapasitesinin bozulmasına bağlı proteinüriler:
    • Nefrotik sendrom, ( ör: diyabetik nefropati),
    • Glomerülonefritler,
    • Ortostatik proteinüri ( genelde <2g/gün),
    • Egzersize bağlı proteinüri: ( genelde <2g/gün).
  • Tübülar proteinüri glomerülden süzülen protein geri emilme işleminde bozukluğa bağlı proteinüriler: düşük molekül ağırlıklı proteinüri, immunglobülin hafif zincirleri idrarda çıkar. Tübülointestinal böbrek hastalıklarında görülür:
    • Akut tübüler nekroz,
    • Akut insterstisyel nefrit,
    • Fanconi sendromu,
  • Taşma proteinürisi immün globülin hafif zincirlerinin aşırı üretiminde ( multipl myelom) tübüllerin geri emilim kapasitesinden fazla olan protein idrarda çıkar.
    • Multipl myeloma
    • Myoglobinüri.
• Keton: şeker gibi normalde idrarda olmaması gereken bir atık maddedir. Varlığı diyabete veya aşırı aç kalmaya işaret eder. Ketonlar yağ metabolizmasının atık ürünleridir( aseton, aseto asetik asit ve beta hidroksi bütirik asit). Vücut şekeri kullanamaz ise ketoasidoz oluşur.
  • Şeker yok yada çok az:
    • Aşırı açlık, aşırı egzersiz, gebelik vb. bağlı aşırı kusmalar,
  • Şeker var ama yakılamıyor ise
    • Diyabet

İdrarda keto asitlerin varlığı diyabetin iyi kontrol edilemediğini gösteren önemli bir bulgudur.

• Bilirübin: Eritrositlerin ( Alyuvarlar ) parçalanması ile ortaya çıkan bir atıktır. Normalde karaciğer yoluyla safradan atılır. İdrarda bilirübin var ise ya karaciğer hastalığı veya safra yollarında tıkanıklık vardır. Genellikle klinik şikayetler başlamadan önce idrarda bilirübin çıkmaya başlar. Bilirübin idrarı çay rengine boyar, hasta idrar koyulaşmasını çay gibi diye tarif eder.
• Ürobilinojen: bilirübin safrayla bağırsağa atılır ve bağırsak bakterileri tarafından parçalanır ürobilinojen ortaya çıkar buda dışkıyla atılır ancak az bir kısmı kana geçerek idrarla atılır. İdrarda her zaman düşük miktarda ürobilinojen vardır. İdrarda ürobilinojen fazlalığı:
  • Aşırı kan yıkımı ( hemoliz),
  • Karaciğer parenkim hasarı,
  • Kabızlık,
  • İntestinal bakterilerin aşırı çoğalması durumunda görülür.

İdrarda ürobilinojenin normalden az olması:Obstruktif bilier hastalıklarda, kolestazda görülür.

• Enfeksiyon bulguları:
  • Nitrit: bakteriler tarafından oluşturulur varlığı idrar içerisinde bol bakteri var anlamına gelir. Bazı bakteriler idrardaki nitratları nitrite çevirirler. Bu nedenle idrarda nitrit varlığı bakteri varlığını gösterir.
    • Nitratı parçalayıp nitrite çeviren bakteriler: idrar yolu enfeksiyonu yaparlar ve nitrit pozitif olur.
    • Escherichia coli, Klebsiella, Proteus, Enterobacter, Citrobacter, proteus
    • Nitratı parçalayamayan bakteriler: idrar yolu enfeksiyonu yaparlar ancak nitrit negatiftir.
    • Stafilokoklar, Streptokoklar, Haemophilus
    • Bu nedenle idrarda nitrit varlığı enfeksiyon lehine bir bulgudur ancak nitrit yokluğu enfeksiyonu ekarte ettirmez.
  • Lökosit esteraz: lökositlerden ( akyuvar) salgılanan bir maddedir. Varlığı idrar içerisinde iltihap hücresi var anlamına gelir. İdrarda lökosit varlığına piyüri denir ve idrar yolu enfeksiyonunun işaretidir ancak enfeksiyon olmadan da idrarda iltihap hücreleri, lökositler olabilir. Buna steril piyüri denir (kültür negatif). Steril piyüri analjezik nefropatisinde ve rutin kültürlerde üremeyen idrar yolu enfeksiyonlarında görülür: Steril piyüri nedenleri:
    • Analjezik nefropatisi,
    • Zor üreyen bakterilere bağlı idrar yolları enfeksiyonu;
    • Üriner sistem tüberkülozu,
    • Chlamidia, Mycoplazma, Ureoplazma urealyticum enfeksiyonları.
• Kan: idrarda eritrosit yani kan hücrelerinin varlığı idrar yollarında, böbreklerde, mesanede bir hasar olduğunu ( taş, tümör, iltihap vb) gösterir. Strip ile eritrosit peroksidaz reaksiyonu tespit edilir. Her sahada 3 den fazla eritrosit varlığında peroksitaz ve strip ile kan testi pozitif bulunur. Strip ile kanın nerden geldiği tespit edilemez. İdrar stripi ile kan pozitifliği birçok anlama gelebilir sadece hematüriyi göstermez:
  • Hematüri,
  • Hemoglobinüri,
  • Myoglobinüri,
  • Yanlış pozitif sonuç,
  • Kontaminasyon anlamına gelebilir.

İdrar pH sının 9 ve üzerinde olduğu alkali idrarlarda strip ile kan testi yanlış pozitif bulunur. Ayrıca idrarda semen varlığı, perine temizliğinde kullanılan oksidan ajanlar, hemoroid ve vajenden bulaşan eritrositler testi yalancı pozitif yapar.

• Temel olarak temiz süpernatat ve kırmızı sediment, mikroskopide eritrosit varlığına hematüri denir.
• Kırmızı süpernatant ve strip test pozitifliği hemoglobinüri yada myoglobinüri dir.
• Kırmızı süpernatant ve strip negatif ise; porfiri, ilaç ( hidroksikobalamin, phenazopriridin), gıda, gıda boyası olabilir.
• Temiz süpernatant kırmızı sediment strip pozitif ancak mikroskopide eritrosit görülmezse:
  • myoglobinüri, ( Rhabdomyoliz yada myoglobinürik böbrek yetmezliğine bağlı),
  • hemoglobinüri:
    • Enfeksiyon: falciparum sıtması, clostridium welchii enfeksiyonu,
    • Transfüzyon reaksiyonları,
    • Paroksismal noktürnal hemoglobinüri düşünmek gerekir.

İDRARIN MİKROSKOBİK ANALİZİ

İdrar testinin üçüncü aşamasında bir miktar idrar mikroskopa konularak incelenir. Aşağıdakilerin normalden fazla görülmesi ileri araştırmayı gerektirir.

• Lökositler ( akyuvarlar) : idrarda lökositlerin belli bir miktar üstünde varlığı enfeksiyona işaret eder. İdrarda lökosit enfeksiyona, inflamasyona yada kontaminasyona bağlıdır. Genelde çoğu Nötrofildir. İdrarda eozinofil varlığı Akut İnsterstisyel nefritin önemli bir bulgusudur. Lenfositler üriner tüberkülozda görülür.
• Kırmız kan hücreleri ( eritrositler): her idrarda 5-10 arasında normal olarak görülür ancak aşırı miktarı böbrek, idrar yolları hasarına işaret eder. 1 litre idrarda 1 ml kan varlığı idrarı kırmızı yapmaya yeter= Gros hematüri, yani gros hematüri her zaman abondan kanama anlamına gelmez. Mikroskobik hematüri en az 2-3 idrar örneğinde her sahada 3 eritrosit görülmesi dir. Hematüriler geçici yada kalıcı olabilir. Geçici hematüri daha çok gençlerde görülür bir süre sonra kaybolur. Kalıcı hematüriler ise daha çok >50 yaş üstünde görülür geçici olsa bile ciddiye alınıp incelenmeyi gerektirir. Kalıcı hematüriler detaylı tetkik edilmelidir, renal ve renal olmayanlar olarak ikiye ayrılır. Renaller de glomerüler olanlar ve olmayanlar diye ayrılır.  Glomerüler renal hematürilerde: Eritrosit silendirler, dismorfik eritrositler ve >500 mg/dl proteinüri görülür. Glomerüler renal hematürilerde idrar koka-kola rengindedir.
  • Glomerüler hematüri ( koka- kola idrar)
    • >500 mg /dl proteinüri,
    • Eritrosit silendirler,
    • Dismorfik eritrositler.
      • Glomerüler Hematüri sebepleri:
        • Thin Bazal membran nefropatisi (familial hematüri, benign),
        • Alport sendromu,
        • IgA nefropatisi,
  • Non – Glomerüler Hematüri
    • Proteinüri > 500 mg/ dl
    • Eritrosit Slendir yok
    • Dismorfik eritrostielr yok.
      • Non Glomerüler Hematüri sebepleri:
        • Tübüloinsterstisyel nefrit,
        • Piyelonefrit,
        • Polikistik Böbrek hastalığı,
        • Renal hücreli karsinoma,
        • Orak hücre hastalığı,
        • Renovasküler hastalıklar ( athero emboli, renal ven trombozu, arteriovenöz malformasyonlar (Nutkracker sendrome)).
      • Ekstra-renal non glomerüler hematüriler:
        • Tümör/ malinite
          • Prostat,
          • Üreter, mesane tümörleri,
        • Taş,
        • Benign prostat hiperplazisi,
        • Enfeksiyonlar (piyelonefrit, sistit, prostatit, üretrit),
        • Shistosomiyazis,
        • Foley travması,
        • Antikoagülanlar,
        • Kemoterapötikler,
          • Mitotane,
          • İfosfamid,

Hematürlierin incelenmesinde anamnez önemlidir: Ani başlayan yan ağrısı ile başlayan aynı taraf kasığına yayılan, bulantı kusmanın eşlik ettiği hematüriler genelde taşa bağlıdır. Dizüri ateş ile beraber ise pyelonefrite, idrar yolu enfeksiyonuna bağlıdır. Bir boğaz enfeksiyonunu takiben birkaç hafta sonra ortaya çıkan hematüri post streptokoksik akut glomerülonefrit yada immünglobülin (IgA ) nefropatisidir.

Hematürinin nasıl geldiği de önemli:

• Miksiyonun başında görülen hematüri distal bölge parolojisine bağlıdır,
• Miksiyonun sonunda görülen hematüri mesane- posteriör ürethra yada prostatik üretradan kaynaklanabilir.
• Miksiyon boyunca kanama ise üst üriner sistem kaynaklıdır.

Aile hikayesi de hematüri tanısında yer alır familal özellikli hematüriler: Polikistik böbrek hastalıkalrında, Alport sendromunda, orak hücre nefropatisinde, familial nefropatilerde ( thin basal membran nefropatisi) görülür.

• Silendir: böbrek tüplerinde sıkışmış protein, iltihap hücreleri, epitel hücreleri yada atıkların tüp şeklini alarak atılmalarıdır. Fazlaca görülmesi böbrek hastalığını işaret eder. Hyalen silendirler normal de bulunabilir bunun dışındaki silindirlerin bulunması renal hastalıkları işaret eder.  Hatta silendir içerisindeki hücre patolojinin yerini gösterir. Silendiri oluşturan organik matriks Tamm – Horsfall mukoproteinidir. Silendir oluştukları tübülün şeklini alırlar, sadece distal tüplerde ve toplayıcı kanallarda silendir oluşur. Proksimal tüplerde ve Henle kulpunda silendir oluşmaz. İdrar pH sının düşük olması ( asit idrar), idrar akımının az olması, idrar elektrolitlerinin yüksek olması silendir gelişimini tetikler. ( yani protein denatürasyonu yapan asit, yavaş akım ve tuz varlığı gibi şeyler silendir oluşumunu arttırır).
  • Hyalen slendir sağlıklı kişilerde de görülür ve varlığı bir hastalığı göstermez. Aşırı egzersiz, susuz kalma, diüretik kullanımı ile artar.
  • Eritrosit selendir varlığı ise glomerülonefrit ve vaskülit tanısı koydurur.
  • Lökosit silendir ve piyüri varlığı piyelonefrit, renal tüberküloz, tübüloinsterstisyel nefritte görülür. Çamurumsu kahverengi silendirler akut tübüler nekroz için diagnostiktir. Waxy-kaba silendirler ilerlemiş böbrek yetmezliklerinde görülür. Yağlı fatty silendirler ve lipidüri ve polarize mikroskopta Malta haçı görüntüsü nefrotik sendromda görülür.
• Bakteri ve mantarlar: enfeksiyon varlığını gösterir. İdrar sedimentinde bakteri enfeksiyona yada kontaminasyona bağlıdır. Normal idrar da maya hücreleri görülebilir, vajen, ürethra veya mesane kaynaklı olabilir genellikle kandida çeşitleridir. Normal idrar sedimentinde bakteri görülmez. Ancak idrar iyi bir besiyeridir ve en ufak kontaminasyon oda ısısında hızla ürer. İdrar tahlilinde nitrit ve lökosit esteraz varlığı üriner enfeksiyonu gösterir. Ancak her sahada 15 – 20 yassı epitel var ise bu kontaminasyondur. İdrar tahlilinde 15 – 20 epitel var ise bu idrar kontaminedir kültür için yeni örnek alınmalıdır. Şüpheli vakalarda suprapubik aspirasyon ile alınan idrarda bir koloni bile enfeksiyonu gösterir. Genel olarak 100.000 koloni/ ml ve üzeri ( tek bakteri) anlamlı bakteriüriyi gösterir.100.000 koloni/ml nin altı ve birden fazla bakteri çeşidi var ise bu kontaminasyondur.
• Epitel hücreleri: idrarda squamöz epitel yani yassı epitel dışarıdan bulaşır. Yassı epiteller eksternal ürethral kaynaklıdır. Transisyonel epiteller mesane kaynaklıdır. İdrarda her sahada 15 – 20 yassı epitel varlığı kontaminasyon işaretidir.
• Kristaller: özellikle ürat kristalleri, oksalat kristalleri gibi metabolik artıklar böbrek taşlarının işaretçisidir. Fazlalığı halk arasında kum dökmek olarak anılır. Birçok ilaç da idrarda kristal görüntüsüne yol açar. Kristallerin şekli, rengi ve idrar pH sı tanımlamada önemlidir.
  • Kalsiyum Oksalat (zarf şekilli) kristalleri ile birlikte akut böbrek yetmezliği varlığı etilen glikol ( antifiriz )zehirlenmesinde görülür.
  • Bol miktarda ürik asit kristali ( elmas yada fıçı şekilli) ile birlikte akut böbrek yetmezliği tümör lizis sendromunda olur.
  • Hekzagonal sistin kristalleri sistinüride görülür.
  • Struvite kristaller: magnezyum amonyum fosfat ve triple fosfat taşları üreyi parçalayan enfeksiyonlar sırasında ( Proteus, Klebsiella enfeksiyonu) görülür.

İdrar tahlili tek başına bir hastalık teşhisi koydurmaz. Hastanın şikayetleri muayene bulguları ve diğer bulgular eşliğinde değerlendirildiği zaman idrar tahlili önemlidir. Yani menses sırasında idrarda kan görmek hiçbir şey ifade etmeyeceği gibi. Birçok ilaç alan hastanın idrarında kristal görmek de taş düşüreceğini göstermez. Kabaca sağlıklı ve hiçbir yakınması olmayan bir bireyin idrar analizindeki hafif sapmalar genellikle araştırma gerektirmez ancak böbrek, idrar yolları hastalıkları, metabolik hastalıklar nedeniyle tedavi takip altındaki hastalar da ise idrar tahlilindeki değişiklikler çok önem arz eder.

Referanslar:

1. Bhavsar T, Potula R, Jin M, Truant AL. Predictability of urinalysis parameters in the diagnosis of urinary tract infection: a case study. MLO Med Lab Obs. 2015 Jan. 47 (1):8, 10, 12; quiz 13. [Medline]
2. Lab Tests Online. Available at http://labtestsonline.org/understanding/analytes/urinalysis/tab/sample. Accessed: 10/02/2012.
3. Anderson MJ, Agarwal R. Urinalysis. Lerma EV and Nissenson AR. In Nephrology Secrets. Third Edition. Elsevier Mosby: 2012.
4. Simerville JA, Maxted WC, Pahira JJ. Urinalysis: a comprehensive review. Am Fam Physician. 2005 Mar 15. 71(6):1153-62. [Medline].
5. Post TW, Rose BD. Urinalysis in the diagnosis of renal disease. Curhan GC and Forman JP (Eds). Accessed 10/04/2012. 9/2012.
6. Ko K, Kwon MJ, Ryu S, Woo HY, Park H. Performance Evaluation of Three URiSCAN Devices for Routine Urinalysis. J Clin Lab Anal. 2015 Aug 24. [Medline].
7. Khejonnit V, Pratumvinit B, Reesukumal K, Meepanya S, Pattanavin C, Wongkrajang P. Optimal criteria for microscopic review of urinalysis following use of automated urine analyzer. Clin Chim Acta. 2015 Jan 15. 439:1-4. [Medline].
8. Karnath BM, Rodriguez G, Narat R. Evaluation of Hematuria. Hospital Physician. April 2007. 62:20-26.
9. Lerma EV. Approach to the patient with renal disease. Lerma EV, Berns JR, Nissenson AR (Eds):. Current Diagnosis and Treatment in Nephrology and Hypertension. McGraw-Hill: 2008.

İdrar testi hem idrar yolları hem de diğer organların sağlığı, metabolik hastalıkların teşhisi, birçok hastalığın kontrolü ve takibi amacıyla yapılan kapsamlı bir laboratuvar testidir. İdrarın görüntüsü, miktarı, yoğunluğu, rengi, kokusu ve içerisindeki maddeler dahil birçok parametrenin incelenmesi ile yapılan bir testtir. İdrar tahlilindeki anormallikler birçok hastalığa, metabolik bozukluğa işaret edebilir.

NORMAL İDRAR DEĞERLERİ

• Görünüm: sarı ( saman sarısı renginden kehribara kadar değişebilir),
• Berrak, ( enfeksiyonlarda bulanık idrar görülür),
• pH 4,5 – 8 arası
• Spesifik gravitesi (Dansitesi): 1.005 – 1.025 arasında,
• Glikoz ( şeker): <130 mg / dL
• Keton: yok
• Nitrit: yok,
• Lökosit esteraz: negatif,
• Bilirübin: negatif,
• Ürobilinojen: eser miktarda ( 0,5 – 1 mg/dL)
• Kan: her sahada 3-4 eritrosit normal,
• Protein < 150 mg / gün normal,
• Lökosit: her sahada 2-5 lökosit normal,
• Epitel: her sahada 15-20 yassı epitel normal,
• Silendir: 0-5 hyalen silendir görmek normal,
• Kristal: nadir oksalat kristalleri görülebilir,
• Bakteri: görülmemeli,
• Mantar- maya hücreleri: görülmemelidir.

İDRAR TESTİ NEDEN YAPILIR?

İdrar tahlili en sık yapılan laboratuvar testidir ve birçok sebepten yapılır, örneğin:

• Genel sağlık taraması amacıyla yapılabilir: İdrar tahlili genellikle rutin tıbbi muayenelerin ve check-up ların bir parçasıdır, hem birçok hastalığın tanısında hem de operasyon öncesi testler, gebelik takibi, okul öncesi muayeneler, diyabet kontrolü, böbrek hastalıkları kontrolü, operasyon sonrası muayeneler gibi birçok durumda genel sağlık durumunu gösteren önemli bir testtir.
• Hastalık tanısı için: Özellikle idrar yolları enfeksiyonları, böbrek hastalıkları gibi hastalıkların tanısında idrar tahlili tanı koydurucu özelliğe sahiptir.
• Hastalıkların takibi, tedavinin takibi amacıyla: böbrek hastalıkları, idrar yolu enfeksiyonları, şeker hastalığı gibi hastalıklarda tedaviye verilen cevabı görmek için idrar tahlili istenir. Ayrıca gebelik testi, uyuşturucu testi gibi testlerde idrarda çalışılır ancak rutin idrar tahlili içerisinde bu testler yer almaz.

İDRAR ÖRNEĞİ NASIL ALINIR

Genellikle normal idrar tahlili için aç olmak gerekmez ancak doktorunuzun önerisine göre hareket edilmesi gerekir. Bazı parametreler özellikle idrar şekeri için sabah idrarı gerekebilir. Birtakım testler için 24 saatlik idrar toplamak gerekir. Birçok ilaç ve gıda takviyesi idrar tahlil sonucunu etkiler bu nedenle test öncesi doktorunuzu ve laboratuvarı bilgilendirin. Bazı özel testlerin gözetim altında alınması gerekebilir. İdrar akımının ortasında kalan kısım daha doğru sonuç verdiği için idrarın ilk kısmını tuvalete yapıp orta kısmından örnek almanız istenir. Ayrıca erkeklerde sünnet derisi bayanlarda da vajina dudaklarına değmeden örnek alınmalı ve almadan önce bölge iki kez önden arkaya doğru silinmelidir.

ERKEKLERDE İDRAR ÖRNEĞİ ALIMI:

• Penis ucunu ıslak mendille silin,
• Kuru kağıt mendille silin,
• İdrarın bir kısmını tuvalete yapın,
• Örnek kabına bir miktar örnek koyun ( kabın en az yarısı dolmalı),
• Kalan idrarı tuvalete yapın,
• Örneği laboratuvara ulaştırın.

BAYANLARDA İDRAR ÖRNEĞİ ALIMI:

• Vajina dudaklarını elinizle ayırın,
• Bölgeyi önden arkaya doğru iki kez ıslak mendille silin,
• Bölgeyi kuru kağıt mendille önden arkaya doğru bir kez silin,
• İdrarın ilk kısmını tuvalete yapın,
• İdrar kabına örnek alın ( en az yarısına kadar doldurun),
• Kalan idrarı tuvalete yapın,
• Örneği laboratuvara ulaştırın.

İdrar örneklerinin en geç 60 dakika içerisinde laboratuvarda olması gerekir. Ancak laboratuvara ulaşamıyorsanız örneği naylon torba içerisinde buzdolabı kapağında saklayabilirsiniz.

İdrar kateter yoluyla veya dışarıdan enjektör yoluyla da alınabilir. Hemen laboratuvara ulaştırılamayacak ise idrar örneği buzdolabı kapağında saklanabilir.

İDRAR TESTİ SONUCU

İdrar tahlili sonucu: İdrar tahlili üç bölümden oluşur,

• FİZİKSEL ANALİZ: İdrarın görüntüsü, kokusu ve fiziksel özelliği,
• KİMYASAL ANALİZ: İdrarın kimyasal testleri,
• MİKROSKOPİK ANALİZ: İdrarın mikroskobik incelemesi

İDRARIN FİZİKSEL ANALİZİ

İdrarın fiziksel özellikleri: laboratuvarda idrarın görüntüsü, kokusu, rengi, bulanıklığı kaydedilir. Normal idrar tipik olarak açık saman rengi ve berrak olmalıdır. İdrarın saman rengini içerisindeki ürokrom pigmenti verir. İdrar rengi birçok ilaç ve gıdadan etkilenir.

İDRARIN KİMYASAL ANALİZİ

İdrarın kimyasal özellikleri: bu analizler otomatik yöntemler ile veya hızlı test kitleri ile yapılır.

• İdrarın asitliğine ( pH sına) bakılır: pH seviyesi idrar içindeki asit yoğunluğunu gösterir. Normalde hafifçe asidiktir.
• Dansite (Konsantrasyon): susuzlukta idrar konsantre hale gelir. Konsantre idrar hastanın susuz kaldığını gösterir. Hasta susuz bırakıldığı halde idrar konsantre olmuyor ise bu da böbrek hastalığını gösterir.
• Şeker: normalde idrarda şeker olmaz. İdrarda şeker olması diyabetin ilk bulgularındandır.
• Protein: idrarda az miktarda protein vardır ve bu miktar normal kabul edilir ancak idrardaki proteinin artması böbrek hastalığına işaret eder.
• Keton: şeker gibi normalde idrarda olmaması gereken bir atık maddedir. Varlığı diyabete veya aşırı aç kalmaya işaret eder.
• Bilirübin: Eritrositlerin ( Alyuvarlar ) parçalanması ile ortaya çıkan bir atıktır. Normalde karaciğer yoluyla safradan atılır. İdrarda bilirübin var ise ya karaciğer hastalığı veya safra yollarında tıkanıklık vardır.
• Ürobilinojen: bilirübin safrayla bağırsağa atılır ve bağırsak bakterileri tarafından parçalanır ürobilinojen ortaya çıkar buda dışkıyla atılır ancak az bir kısmı kana geçerek idrarla atılır.
• Enfeksiyon bulguları:
  • Nitrit: bakteriler tarafından oluşturulur varlığı idrar içerisinde bol bakteri var anlamına gelir.
  • Lökosit esteraz: lökositlerden ( akyuvar) salgılanan bir maddedir. Varlığı idrar içerisinde iltihap hücresi var anlamına gelir
• Kan: idrarda eritrosit yani kan hücrelerinin varlığı idrar yollarında, böbreklerde, mesanede bir hasar olduğunu ( taş, tümör, iltihap vb) gösterir

İDRARIN MİKROSKOBİK ANALİZİ

İdrar testinin üçüncü aşamasında bir miktar idrar mikroskopa konularak incelenir. Aşağıdakilerin normalden fazla görülmesi ileri araştırmayı gerektirir.

• Lökositler ( akyuvarlar) : idrarda lökositlerin belli bir miktar üstünde varlığı enfeksiyona işaret eder. İdrarda lökosit enfeksiyona, inflamasyona yada kontaminasyona bağlıdır
• Kırmız kan hücreleri ( eritrositler): her idrarda 5-10 arasında normal olarak görülür ancak aşırı miktarı böbrek, idrar yolları hasarına işaret eder.
• Silendir: böbrek tüplerinde sıkışmış protein, iltihap hücreleri, epitel hücreleri yada atıkların tüp şeklini alarak atılmalarıdır. Fazlaca görülmesi böbrek hastalığını işaret eder.
• Bakteri ve mantarlar: enfeksiyon varlığını gösterir. İdrar sedimentinde bakteri enfeksiyona yada kontaminasyona bağlıdır. Normal idrar da maya hücreleri görülebilir, vajen, ürethra veya mesane kaynaklı olabilir genellikle kandida çeşitleridir.
• Epitel hücreleri: idrarda squamöz epitel yani yassı epitel dışarıdan bulaşır. Yassı epiteller eksternal ürethral kaynaklıdır.
• Kristaller: özellikle ürat kristalleri, oksalat kristalleri gibi metabolik artıklar böbrek taşlarının işaretçisidir. Fazlalığı halk arasında kum dökmek olarak anılır. Birçok ilaç da idrarda kristal görüntüsüne yol açar.

İdrar tahlili tek başına bir hastalık teşhisi koydurmaz. Hastanın şikayetleri muayene bulguları ve diğer bulgular eşliğinde değerlendirildiği zaman idrar tahlili önemlidir. Yani menses sırasında idrarda kan görmek hiçbir şey ifade etmeyeceği gibi. Birçok ilaç alan hastanın idrarında kristal görmek de taş düşüreceğini göstermez. Kabaca sağlıklı ve hiçbir yakınması olmayan bir bireyin idrar analizindeki hafif sapmalar genellikle araştırma gerektirmez ancak böbrek, idrar yolları hastalıkları, metabolik hastalıklar nedeniyle tedavi takip altındaki hastalar da ise idrar tahlilindeki değişiklikler çok önem arz eder.

Dr. Aydoğan LERMİ

MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI PANİK DEĞER BİLDİRİM TALİMATI

Mikrobiyoloji laboratuvarı panik değer listesi :

• Vankomisin rezistan Enterokok pozitifliği,
• Karbapenem dirençli enterobacteriacea pozitifliği,
• Brucella kültür pozitifliği,
• Kan kültürü pozitifliği,
• BOS gram – ARB boyama pozitifliği.
• BOS kültür pozitifliği,
• Steril vücut sıvılarında kültür pozitifliği,
• ARB boya pozitifliği,
• TBC kültür pozitifliği,
• Periferik yaymada malarya görülmesi,
• Salmonella / Şigella kültür pozitifliği,
• Dirençli Acinetobakter pozitifliği.

1. HBsAg, Anti HCV, Anti HIV pozitif olması halende laboratuvar bilgi sisteminde sonuç ekranında sonuç kritik aralıktadır yazısı çıkar bu panik değerdir ve gönderen hekimi ile servise telefon ile haber verilir.
2. VRE, karbapenem dirençli Enterobacteriaceae, tüberküloz basili, kan kültürü, üretral akıntı, malarya ve diğer kan parazitleri, steril vücut sıvıları kültürü, gayta kültürü sonuçları pozitif olduğunda, manuel olarak hasta ekranına uyarı girişi yapılarak, sonuç onaylanır. Ayrıca klinisyen ile görüşülerek, sonuçlar sözel olarak aktarılır.
3. Daha sonra görüşülen kişi, servis, saat, örnek no sunuı içeren bilgiler ile panik değer bildirim formu doldurulur. Hasta psikolojisi nedeniyle panik ve kritik değerler sonuç çıktısına yansıtılmaz.
4. Panik değerler sanal ortamda aynı zamanda panik değer dosyasında saklanmalıdır.

MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI SONUÇLARIN RAPORLANMASI VE YORUMLANMASI TALİMATI

AMAÇ:

Laboratuarda, sağlıklı bir sonuç elde edip, sonuçların raporlanması ve yorumlanması için yapılması gerekenleri belirlemek.

SORUMLULAR:

Laboratuar teknisyenleri, sekreteri ve uzman hekimleri

TALİMATLAR:

• Hastane otomasyon sistemine bağlı otoanalizörlerde çalışılan sonuçlar, otomatik olarak Laboratuar modülünde teknisyen modülüne gelir.
• Manuel çalışılıp sonuçlandırılan testler Laboratuar teknisyeni tarfından Manuel Çalışma Sonuç Kayıt Formu na kaydedilir. Raportör ya da laboratuar teknisyeni tarafından HBYS ye kayıt altına alınır, Laboratuar uzman onayına sunulur.
• Çalışılan test sonuçları birim teknisyeni tarafından kontrol edilerek uzman onayına gönderilir.
• Uzman doktor, test sonuçlarını; hastaya ait klinik bilgileri ve geçmiş sonuçlarını otomasyon sistemi
• üzerinden karşılaştırarak değerlendirir.
• Mesai saatleri dışında, hafta sonları, resmi-dini bayram tatillerinde sonuçlar nöbetçi teknisyen tarafından onaylanır.
• Panik değer sonuç çıkması durumunda Laboratuar uzman onayına sunulur. Laboratuvar uzmanı hastanın daha önceki sonuçlarına (varsa) bakılıp, çıkan sonuçlarla karşılaştırılır. Klinik tanı veya diğer laboratuar sonuçları ile uygunsuzluk varsa doktoru ile görüşülerek çalışma gerekli görülürse tekrarlanır.
• Panik değerde çıkan test sonuçları tekrarı yapılmadan öncelikli olarak bildirimi yapılıp, kayıt altına alınmalıdır.
• Laboratuar sonuçları HBYS’ de belirtilen süre içerisinde çalışılıp, onaylanır.
• Salmonella, Brucella ,Kültür ekimleri Uzman doktor tarafından değerlendirilip, raportör tarafından HBYS de kayıt altına alınıp, uzman doktor onayına sunulur.
• Antibiyogram testleri Uzman doktor tarafından CSLI Uluslar arası Standart Rehbere göre değerlendirilip, raportör tarafından HBYS de kayıt altına alınıp, uzman doktor onayına sunulur.
• Uzman doktor, test sonuçlarını; hastaya ait klinik bilgileri ve geçmiş sonuçlarını otomasyon sistemi üzerinden karşılaştırarak değerlendirir.
• Onaylanan sonuçlar HBYS’ den görülebilir. Poliklinik hastaları örnek alma odasından sonuç çıktılarını alırlar ve doktorlarına götürürler. Yatan hastalar ve acil servis hastalarının sonuçları ilgili servisteki HBYS üzerinden görülür.
• Hafta sonları Salmonella, Brucella, Kültür ekimleri ve antibiogram testleri uygun ortamda bekletilerek, Doktor değerlendirmesine sunulur.

MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI TEST ÇALIŞMA TALİMATI

AMAÇ:

Mikrobiyoloji testleri çalışma yöntemlerini, analiz öncesi hazırlıklarını, bazı testlerin çalışma yöntemlerini tarifler.

SORUMLULAR:

Laboratuvar çalışanları

TALİMATLAR:

Boğaz Sürüntüsü: Koyun Kanlı agar (Öze son sahaya 10- 15  kez batırılacak) bu alana bacitracin (A) diski koy  GABHS ürer ise öze batırılan alanlarda beta hemoliz görülür hassas olduğunan disk etrafında beta hemoliz görülmez.

KLİNİK MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI’NDA KÜLTÜR ANTİBİYOGRAM ÇALIŞMALARINDA;

• İdrar örnekleri dışında, tüm örneklerden boyalı mikroskopik inceleme yapılmakta, bu incelemede lökosit, epitel hücresi ve bakteri varlığı araştırılmakta, değerlendirilmektedir.
• Değerlendirmede balgam örnekleri için Bartlett skorlama sistemi, yara örnekleri için ise Q skor sistemi kullanılmaktadır.
• İdrar örneklerinde üreme sayıları ‘European Manual of Clinical Microbiology’ rehber alınarak değerlendirilmektedir.
• İdrar örneklerinde üreme sayıları değerlendirme kriterlerine göre az ve/veya karışık olduğunda hastanın tam idrar tetkiki sonucu incelenerek gerektiğinde hasta örneğinin tekrarı istenebilmektedir. Bu gibi örneklerde; preanalitik hata kaynaklarından örnek alım teknikleri ile örneklerin bekletilme ve transport koşulları yeniden gözden geçirilmelidir.

Balgam için BARTLETT değerlendirmesi

Mikroskopta X100 büyütme alanında yirmi – otuz sahadaki epitel ve nötrofil sayılarının ortalaması alınır sonuç sıfır yada eksi çıkar ise tükürük kontaminasyonudur balgam değildir örnek reddedilir.

Yara örnekleri için Q-SKORU değerlendirmesi

Yara kültürü için Düşük mikroskopi alanında x40 nötrofil ve epitel sayıları tablodan karşılaştırılarak toplanan sonuç birden büyük ise örnek kültür için değerlidir aksi halde reddedilir.

KÜLTÜR ÖRNEKLERİ BOYALI MİKROSKOPİK İNCELEME, HÜCRE SAYIMI, TAM İDRAR TETKİKİ GİBİ DİREKT MİKROSKOPİK TETKİKLERDEN BAĞIMSIZ OLARAK DEĞERLENDİRİLMEMEKTEDİR.

MANTAR ARANMASI VE KÜLTÜRÜ

Mantar aranması yapılırken bir lam üzerine hasta bölgedeki deriden kazıntı alınır. Üzerine %30 luk potasyum hidroksit dökülür ve lamelle kapatılır. 1 saat kadar bekletildikten sonra mikroskopta incelenir.

Mantar kültürü yapılırken yine hasta bölgedeki deriden kazıntı alınır. Sabora besi yerine ekim yapılır, ekim besi yeri içine gömülerek yapılır. 7-10 gün kadar bekletilir. Üreyen kısımdan bant yardımıyla alınır ve 1 damla fenollü pamuk mavisi damlatılmış lam üzerine yapıştırılır. Mikroskopta incelenir.

Katalaz çalışması : % 3 sulandırılmış oksijenli sudan 1 damla lam üzerine alınır. Plakta üreyen bakteriden alınıp buraya sürülür. Köpürme varsa KATALAZ (+), köpürme yoksa KATALAZ (-) olarak değerlendirilir.

Oksidaz çalışması: Bir kurutma kağıdına 1 damla sıvı oksidaz ayracı damlatılır. Bir çubuk yardımıyla üreyen bakteriden alınır ve buraya sürülür. Mor renk oluşursa oksidaz (+) ,oluşmazsa oksidaz (-) olarak değerlendirilir.

Plazma koaülaz çalışması:

LAMDA: lama 1-2 damla steril plazma damlatılır üzerine 1 öze bakteri örneği karıştırılır hafif çalkalaryarak 1 -2 dakika beklenir ağğlütinasyon varsa koagülaz + yoksa koagülaz – denir

TÜPTE:  Bir tüp içine bir miktar plazma konur. Üreyen besiyerinden bakteriler steril eküvyonla toplanır. Plazma içerisinde ezilir, ağzı kapatılarak etüvde 24 saat bekletilir. Plazma pıhtılaşırsa koagülaz + yoksa koagülaz – denir.

Bu test Staphylococcus aureus un tanısında kullanılır.

BOYAMA YÖNTEMLERİ

Giemza Boyama

• Lam üzerine yayma yapılır ve preperatın kuruması beklenir (15 dk).
• Kuruyan preperat üzerine May Grünwals dökülür 2 dk beklenir. Bunun yerine etil alkol de kullanılabilir.
• Etil alkolde 15 dk bekletilir. Bu şekilde preperat fiske edilmiş olur.
• Preperat pisetle yıkanır (Su yavaş dökülmeli.)
• Giemza boya 1 e 3 oranında sulandırılarak yıkanan preperat üzerine dökülür 20 dk bekletilir.
• Preperat yıkanır ve kurumaya bırakılır.

Gram Boyama

• Lam üzerine yayma yapılır ve kuruması beklenir.
• Preperat 3 kez alevden geçirilerek tespit edilir.
• Preperatın üzerine kristal viyole dökülür 2 dk beklenir kısık suyla yıkanır.
• Lügol dökülür 2 dk beklenir kısık suyla yıkanır.
• Alkol ile yıkanır, sudan geçirilir.
• Sulandırılmış fuksin ile 20 sn bekletilir sudan geçirilir ve kurumaya bırakılır.

Sperm Boyama (Kruger Strict )

• Lam üzerine yayma yapılır ve kuruması beklenir.
• Preperat fiksatife konur 5 dk bekletilir, fiksatiften çıkarılıp 15 dk kurumaya bırakılır.
• Kuruyan preperat sudan geçirilir fazla su kurutma kağıdıyla alınır A boyasında 1,5 dk bekletilir, sudan
• geçirilir.
• Tekrar fazla suyu alınarak B boyasında 1,5 dk bekletilir, sudan geçirilir.
• Tekrar fazla suyu alınarak C boyasında bekletilir, sudan geçirilir ve kurumaya bırakılır.

**Bütün boyamalar yapılırken yıkamalar pisetle kısık su altında yapılır.

BRUCELLA TEST PROSEDÜRÜ

Tarama Yöntemi

• Tarama amacıyla 1/160 ve 1/320 dilüsyonlar önerilir.
• Eğer pozitif ise 1/320 den başlayarak titrasyon sürdürülür.
• Bütün reaktifleri kullanmadan önce oda sıcaklığına getirin.
• Her hasta için 2 kuyu kullanacak şekilde ayarlayın.
• Hasta serumunu bir tüpte , dilüent ile 1/40 oranında sulandırın ( 200 mikron dilüent + 5 mikron hasta serumu)
• ve 2. kuyulara 50 mikron dilüent koyun. Diğer tüpte dilüe ettiğiniz hasta serumundan 50 mikron alıp ilk kuyuya ilave edin, 50 mikron bu kuyudan alıp 2. kuyuya koyup karıştırın ve 50 mikron alıp atın.
• Her iki kuyuya da Brucella antijeni ekleyip ağızlarını kapatın.
• Etüvde 24 saat bekletin.

(Değerlendirme pozitiflik durumunda 1/160 ile başlar.)

Titrasyon Yöntemi

• Çalışılacak sayıda kuyu çıkarın.
• İlk kuyuya 100 mikron diğer kuyulara 50 mikron dilüent koyun.
• İlk kuyuya 5 mikron hasta serumu pipetleyin ve karıştırın. Bu kuyudan 50 mikron karışımı alın ve 2.kuyuya pipetleyin ve dilisyonu devam ettirin. Son kuyudan 50 mikron alıp atın.
• Bütün kuyulara 50 mikron Brucella antijeni ekleyin, ağızlarını kapatıp etüvde 24 saat bekletin.

( Değerlendirme pozitiflik durumunda 1/40 ile başlar.)

BRUCELLA TÜP AGLÜTİNASYON TESTİ ÇALIŞMA PROSEDÜRÜ

• Reaktifler oda sıcaklığına getirilir.
• Bir tüpte 900 mikron SF ile 100 mikron hasta serumu karıştırılır.
• Her hasta için 5 adet cam tüp kullanılır. Tüplere 100 mikron hasta serumu konur.
• Dilüe edilen hasta serumundan 100 mikron alınır ve 1. tüpe konarak dilüsyon yapılır.
• tüpten 100 mikron alınıp atılır.
• Tüm tüplerin üzerine 100 mikron Brucella antijeni konur ve ağızları kapatılır.
• 2 saat etüvde, 22 saat oda sıcaklığında bekletilir.

( Değerlendirme pozitiflik durumunda 1/40 ile başlar. )

BRUCELLA COOMBS TESTİ

Tüp aglütinaston testinde negatif çıkan tüpler 3 kez serum fizyolojik ile yıkanır, üst kısım atılır. Üzerine coombs

antijeninden 2 damla damlatılır ve 1 saat etüvde sonrada oda sıcaklığında bekletilir. Değerlendirme yapılır.

SALMONELLA ÇALIŞMA PROSEDÜRÜ

• Çalışmaya başlamadan tüm kitler oda sıcaklığına getirilir.
• Bir tüp içine 2400 mikron serum fizyolojik ve üzerine 100 mikron hasta serumu konur karıştırılır.
• Her bir antijen için (AO, AH, BO, BH, TO, TH ) 5 kuyucuk kullanılır.
• İlk kuyu boş bırakılır ve son 4 kuyuya 100 mikron SF konur. Bu işlem 6 antijen için de yapılır.
• Boş bırakılan ilk kuyuya 100 mikron dilüe edilmiş hasta serumundan konur.
• Dilüe edilen hasta serumundan 100 mikron daha alınır ve 2. kuyudan başlanarak dilüsyon yapılır, son kuyudan 100 mikron alınıp atılır.
• Bu işlem bittikten sonra salmonella antijenlerinden 100 mikron üzerlerine konur, ağızları kapatılarak 24 saat etüvde bekletilir.

( Değerlendirme pozitiflik durumunda 1/50 ile başlar. )

*Sperm yıkama testi kit prospektüsüne göre yapılır.

*Brucella Rose Bengal testi kit prospektüsüne göre yapılır.

*Streptokok grup çalışması kit prospektüsüne göre yapılır.

İNDİREK COOMBS ÇALIŞMA PROSEDÜRÜ:

• O RH (+) pozitif kan serum fizyolojik ile 3 defa yıkanır.
• Bir tüpe 50 mikron hasta serum ile 50 mikron yıkanmış eritrosit süspansiyonu konulup 1 saat 37 derecede bekletilir.
• Daha sonra oda ısısına gelmiş Anti Human serumdan 1 damla damlatılarak 1dk 2000 devirde santrifüj edilir.
• Tüp de oluşan aglütinasyona göre değerlendirme yapılır.

GSBL

Gm (-) Bakterilerde GSBL Saptanması:

a – Tarama testi:

Seftazidim(CAZ) ≤ 22 mm  ve/veya Aztreonam (ATM) ≤ 27 mm

DİRENCİ İLE BİRLİKTE

Sefoksitin (FOX) duyarlılığına bakılacak.

b- Çift disk sinerji testi:

Sefotaksim(CTX) 2-3 cm ** AMC (≤ 27 mm) veya

Seftazidim (CAZ) 2-3 cm AMC veya

Azteronam (ATM) 2-3 cm AMC veya

Sefepim (FEB ) 2-3 cm AMC

*Proteus vulgaris için öift disk sinerjide disk aralıkları 4 cm olmalıdır.

**IBL salgılayan bakteriler için ; FEP-AMC kullanılmalıdır.

Gm (-) bakterilerde IBL saptanması:

• FOX 1.5-2 cm CTX
• Ve / veya
• IPM CXM veya ATM
• CTX inhibisyon zonunda kesintiye uğramış yarıçap, diğer yarıçaptan en az 4 mm küçülmüş olmalıdır.

MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI KISITLI ANTİBİYOGRAM BİLDİRİM TALİMATI

Klinik (tıbbi) mikrobiyoloji laboratuvarında, bakteri izolatları için uygulanan antimikrobiyal duyarlılık testlerinde, Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti’nin Antimikrobiyal Duyarlılık Testlerinde standardizasyon(ADTS) komitesinin önerisine göre, halen geçerli en kapsamlı standart olan .B.D.’nin “Clinical and Laboratory Standards Institute” (CLSI) M2-A (-A10), M7-A (-A8) ve M100-S standartları (Ocak, 2011-S21) kullanılmaktadır. Klinik Mikrobiyoloji laboratuvarında kısıtlı bildirim uygulaması için CLSI önerileri, test ve raporlama gruplarına göre antimikrobiyallerin sınırlandırılması biçimindedir.

Bu standartlarda, antimikrobiyaller, hangi durumlarda test edilmesi ve rapor edilmesi gerektiğine göre oluşturalan A, B, C, U (“urine”), O (“optional”) ve I (“investigational”) gruplarında sınıflandırılmıştır.

A Grubu: Söz konusu etken ile oluşabilecek enfeksiyonu tedavi edebilen temel antibiyotik gruplarını içerir Primer olarak test ve rapor edilir.

B Grubu: Etken A grubundakilere dirençli ise klinik ve hasta özellikleri dikkate alınarak A Grubu antibiyotikler kullanılamıyorsa B grubundakilerin kullanımı gerekiyorsa, enfeksiyon birden çok etkenden oluşuyorsa birden fazla bölgede ise rapor edilir.

C Grubu: B Grubundaki durumlar oluştuğunda çok nadir bir etken izole edildiğinde, A ve B Grubu antibiyotikler kullanılamıyorsa test ve rapor edilirler. Ek olarak test edilecek ve selektif olarak rapor edilecek ajanlardır.

U Grubu: Sadece idrar örnekleri için ek olarak test ve rapor edilecek ajanlardır.

O grubu: bir mikroorganizma grubu için klinik indikasyonu olup FDA onayı yoksa tercihe bağlı olarak test edilebilir.

Bildirimi kısıtlanan antibiyotik test sonuçlarına hastanın özel bir klinik durumu varsa ilgili uzmana mikrobiyoloji uzmanı tarafından bildirilir.

PSEUDOMONAS AERUGINOSA / ACİNETOBACTER SPP

• Aztreonam (ATM)
• Seftazidim (CAZ)
• Mezlosilin (MEZ) / Piperasilin (PIP)
• Gentamisin (GN)
• Amkasin (AK)
• Tobramisin (TOB)
• Sefaperazon /Sulbaktam (SCF)
• Sefepim (CEF)
• Siprofloksasin (CIP)
• Meropenem (Yoğun bakım / Yenidoğan rapor edin) / (Imıpenem)
• Karbenisilin (İdrar izolatları)
• Seftizokim (ZOX) (İdrar izolatları)
• Levofloksasin / Norfloksasin / Ofloksasin (İdrar izolatları)

Bu antibiyotiklerin hepsine dirençli bir suş ise aşağıdaki antibiyotikler ilave edilebilir.

• Sefotaksim
• Seftriakson
• Netilmisin
• Kloramfenikol (İdrar izolatlarına koymayın)
• Kotrimaksazol

Tüm antibiyotik duyarlılık sonuçları için sorumlular: Kısıtlı antibiogram bildirimi doktorun istemi ve endikasyonu dahilinde kaldırılacaktır.

STAPHYLOCOCCUS SPP.

• Oksasilin (OX) MRS’ları tanımlamak içindir. Metisilin dirençli veya duyarlı olarak rapor ediniz.
• Penisilin (P)*
• Eritromisin /Azitromisin /Klaritromisin (İdrar izolatlarına koymayınız)
• Klindamisin (İdrar izolatlarına koymayınız)
• Gentamisin
• Levofloksasin /Siprofloksasin / Ofloksasin
• Kotrimaksazol
• Vankomisin (MRS ise rapor ediniz)
• Teikoplanin (Dirençli ise; E test ile doğrulama yapınız. MRS ise rapor ediniz)
• Norfloksasin (İdrar izolatları için)
• Rifampin
• Tetrasiklin

*P: Duyarlı Stafilokoklar

Penisilinlere, Sefalosporinlere, İmipeneme*, Meropeneme* duyarlı olarak rapor ediniz.

* (Yenidoğan yoğun bakım üniteleri için)

OX: Dirençli Stafilokoklar için;

Tüm betalaktam, beta laktamaz antibiyotiklere dirençli olarak rapor ediniz: Penisilin; Amoksisilin, Ampisilin, Tikarsilin, Piperasilin, Mezlosilin, Karbenisilin. Amoksisilin-Klavulanat,Sulbaktam Ampislin, Piperasilin-Tazobaktam, Tikarsilin-Klavulanat, Cefazolin, Cefalotin, İmipenem,Meropenem.

P: Dirençli, OX Duyarlı Stafilokoklar için;

• Şu antibiyotiklere dirençli olarak rapor ediniz:
  • Penisilin
  • Amoksisislin
  • Ticarsilin
  • Piperasilin
  • Karbenisilin (İdrar izolatları için)
• Şu antibiyotiklere duyarlı olarak rapor ediniz:
  • Nafsilin
  • Metisilin
  • Amoksisilin-Klavulanat
  • Sulbaktam-Ampisilin
  • Piperasilin-Tazobaktam
  • Tikarsilin-Klavulanat
  • Cefazolin
  • Cefalotin
  • İmipenem
  • Meropenem

ENTEROBACTERIA

• Ampisilin (AMP)
• Mezlosilin (MEZ) / Piperasilin
• Piperasilin-Tazobaktam
• Sulbaktam-Ampisilin / Amoksisilin-Klavulanat
• Gentamisin (GN)
• Amikasin (AK)
• Sefalotin (KF) Duyarlılığı (Sefoklor, Sefoleksin, Sefradin, Sefapirine de duyarlılığı gösterir.)
• Sefazolin
• Sefoksitin (FOX) / Sefaperazon
• Sefuroksim (CXM)
• Sefepim (CEP)
• Sefotaksim (CTX) / Seftriakson / Seftizoksim
• Aztreonam (ATM) – ESBL için indikatördür (Tarama sınır değeri ≤ 27 mm)
• Seftazidim (CAZ) – ESBL için indikatördür (Tarama sınır değeri ≤ 27 mm)
• Levofloksasin / Siprofloksasin
• Meropenem / İmipenem (Sadece Yoğun bakım, yenidoğana Rapor edilir.)
• Kotrimaksazol (SXT)
• Karbenisilin (PY) (İdrar izolatları için)
• Oflaksasin (NOR) / OFL (İdrar izolatları için)
• Nitrofrantoin (F) (İdrar izolatları için)

NOT:

• ESBL üreten suşlar tüm Penisilinlere, Sefalosporinlere ve Aztreonama Dirençli rapor edilmelidir.
• Aminoglikozit disklerini Sefalosporinlere yakın koymayınız.
• Bu antibiyotiklerin hepsine direnç varsa aşağıdaki antibiyotikler ilave edilir.
• Kanamsin
• Netilmisin
• Tetrasiklin
• Tobramisin
• Kolramfenikol (İdrar izolatlarına koymayın)

ENTERECOCCUS SPP

• Penilin (P) / Ampisilin (AMT)
• Vankomisin (VA) (Kan, BOS izolatlarına ve diğer antibiyotiklere direnç varsa rapor edilir.)
• Teikoplanin (TEC) (Kan, BOS izolatlarına ve diğer antibiyotiklere direnç varsa rapor edilir.)
• Levofloksasin / Siprofloksasin (CIP) / Norfloksasin (NOR) (İdrar izolatları için)
• Nitrofrontain (F) (İdrar izolatları için)
• Gentamisin (GN) (Yüksek seviyede direnç tarama için)
• Streptomisin (Yüksek seviyede direnç tarama için)

NOT: Penisilin duyarlılığı: Beta-Laktamaz üretmeyen Enterekoklarda Ampisilin, Ampisilin-Sulbaktam, Amoksasilin-Klavulanik asit, Piperasilin-Tazobaktam duyarlılığını belirlemek için kullanılır. Kan ve BOS izolatlarında Beta-Laktamaz testi yapınız.

STREPTOKOKLAR (Streptecoccus pnömoniae hariç)

• Eritromisin (Eritromisin duyarlı suşları Azitromisin ve Klaritromisine de duyarlı olarak rapor ediniz.)
• Penisilin (P) / Ampisilin (AMP)
• Kloramfenikol (CL)
• Klindamisin (DA) (İdrar izolatlarına rapor etmeyin)
• Vankomisin (VA)
• Teikoplanin
• Cefepim / Sefotaksim (CTX) / Seftriakson (CRO)
• Levofloksasin / Oflaksasin (OFX)

o Setreptekoklar kan ve normalde steril olan vücut sıvılarında izole edildiğinde; Penisilin duyarlılığı MIC yöntemi ile bakılmalıdır.

o Penisilin, Ampisilin, Levofloksasin ve Ofloksasin için disk difüzyon yorumlama kriterleri BetaHemolitik Streptekoklarda bildirmek içindir.

Grup A ve B Streptekoklar için Penisilin ve diğer Beta-Laktam antibiyotiklere, Vankomisine duyarlılık testi yapmak rutin olarak gerekli değildir. Henüz dirençli suş tespit edilmemiştir. Her hangi bir suş bahsedilen antibiyotiklere orta derecede duyarlı yada dirençli çıkarsa, mutlaka bir referans laboratuarda kontrol edilmelidir.

STREPTOCOCCUS PNEUMONİAE

• Penisilin (P) (Oksasilin diski koyarak) Oksasilin inhibisyon zonu ≤19 mm bulunursa Penisilin, Sefotaksim
• veya Seftriakson için MIC belirlenmelidir.
• Eritromisin (E)
• Kotrimaksazol (SXT)
• Vankomisin (VA) (BOS ve kan izolatları için)
• Klindamisin
• Oflaksasin / Levofloksasin / Moksifloksasin
• Tetrasiklin
• Kloramfenikol (İdrar izolatlarına koymayın)
• Rifampin

o BOS ve kan izolatları için Penisilin, Sefoksitim, Seftriakson ve Meropenem duyarlılığı MIC metodu (Etest) ile test edilerek, rutin olarak bildirilmelidir.

o Pnömokok enfeksiyonlarında; Amoksisilin, Cefepim, Cefotaksim, Seftriakson, Sefuroksim, İmipenem ve Meropenem ile tedavi yapılıyor. Bu antibiyotiklerin invitro aktivitesi için pnömokoklarda disk difüzyon güvenilir bir yöntem değildir. MIC bakılmalıdır.

o Ofloksasine duyarlı çıkan S. Pneumoniae izolatları Levofloksasine de duyarlıdır.

SALMONELLA – SHIGELLA

ESBL tarama testi yapılmalıdır.

• Ampisilin (AMP)
• Levofloksasin / Siprofloksasin
• Kotrimaksazol (SXT)
• Kloramfenikol (C) (Barsak dışı izolatlar için)
• Sefotaksim / Seftriakson (CRO) / Seftizoksim (Barsak dışı izolatlar için).

LABORATUVAR İÇ KALİTE KONTROL UYGULAMA VE DÜZELTİCİ ÖNLEYİCİ FAALİYET TALİMATI

AMAÇ:

İç kalite kontrollerin düzenli ve en doğru şekilde çalışmasını sağlamaktır.

SORUMLULAR:

Laboratuvar teknisyenleri ve uzman doktor

TALİMATLAR:

Mikrobiyoloji laboratuvarında kullanılan serolojik yöntemlere dayanan testler çoğunlukla standardize edilmiştir. Genellikle paketler içinde kontrol materyalleri içerir ve çalışma sonucunda belirli değerler elde edilince test geçerli olarak kabul edilerek, hasta sonuçları rapor edilir.

Standardize edilmiş otomatize sistemler de hata oranları azaltılmıştır. Moleküler yöntemler kullanılırken, iyi standardize edilmemiş laboratuvarda hazırlanan testler ile kalite kontrolü kurmak ve süreklilik sağlamak büyük önem taşır. Bu tür testler her basamakta gözden kaçabilecek çok küçük hatalar ile sonuçları değişebilecek testlerdir. Standardize edilmiş ve iç kalite kontrole sahip hazır otomatize sistemde çalışan kitlerin kullanımı hatalı sonuç verilmesini azaltır.

Bakteriyoloji laboratuvarlarında ise materyalin geliş basamakları, besiyeri kalitesinin kontrolü, inkübasyon şartlarının yerine getirilmesi, inokulumun konsantrasyonu ve elde edilen mikroorganizmanın yorumlanmasına kadar bir çok standardize edilmesi gereken basamak vardır. Antibiyotik duyarlılık testlerine ek olarak uygun yöntem seçilmeli ve uygun protokollere göre antibiyotik duyarlılık testleri yapılmalıdır. Vitek gibi ekspert sistemleri bulunan otomatize sistemler hem tanımlamada hem de direncin doğru yorumlanarak rapor edilmesinde yaralıdır.

MİKROBİYOLOJİK KABUL EDİLEMEZ KONTROL SONUÇLARI (WESTGARD KURALLARINA GÖRE):

Uyarı Kuralları:

• 1 2s kuralı :Kontrol sonucunun +,- 2 standart sapmayı aşmasıdır. Uyarı kuralı olarak değerlendirilir ve diğer kurallarda problem yoksa hasta sonucu verilir. xx1 vakaların % 5 ‘inin altında ise normal kabul edilir.
• 2 2s kuralı :İki ardışık kontrol sonucunun aynı yönde 2 standart sapmayı aşmasıdır. Sistematik hataları belirler.
• 4 1s kuralı :Dört ardışık kontrol sonucunun aynı yönde 1 standart sapmayı aşmasıdır. Bu durumda aletlerin bakımı ve solüsyonların kalibrasyonu gereklidir.

Reddetme kuralları:

• 1 3s kuralı :Bir kontrol sonucunun +,- 3 standart sapmayı aşmasıdır. Çalışma kontrol limitlerinin dışındadır ve ret edilir.
• R4s kuralı :İki ardışık kontrol sonucu toplamının 4 standart sapmayı aşmasıdır. İki ardışık kontrol sonuçları arasındaki farkın 4 standart sapmadan büyük olmasıdır. Random hataya işaret eder, çalışma ret edilir.
• 10 x kuralı :Son 10 ardışık kontrol sonucunun ortalamanın aynı yönde bulunmasıdır. Sistematik hatayı gösterir. Test ret edilir.

Değerlendirmeler;

• 1 3s kural ihlali : Farklı A ve B kontrol düzeyleri için ayrı ayrı izlenir.
• 2 2s ve R 4s kuralları : Materyal içi ve materyaller arası değerlendirilebilir.
• 2 2s kuralı : Biri A diğeri B düzeyine ait son iki ölçüm arasında değerlendirilebilir.
• 4 1s kuralı : İkisi A, ikisi B düzeyi veya sadece bir düzeyin son dört ölçümü arasında değerlendirilebilir.
• 10x kuralı : Beşi A, beşi B düzeyi Ya da sadece tek bir düzeyin son on ölçümü arasında değerlendirilebilir.

BAKTERİLER İÇİN İÇ KALİTE KONTROL ANTİBİYOTİK GRUPLARI VE RAPORLANMALARI

ENTEROCOCCUS SPP.

• Penicillin (P) / Ampisilin (AMP)
• Vankomisin(VA) (Kan ;BOS izolatlarında ve diğer antibiyotiklere direnç varsa rapor adilir.)
• Teikoplanin(TEC) (Kan ;BOS izolatlarında ve diğer antibiyotiklere direnç varsa rapor adilir.)
• Levofloksasin/Siprofloksasin(CIP)/Norfloksasin(NOR) (idrar izolatları için)
• Nitroforntain(F) (idrar izolatları için)
• Gentamisin (GN) (yüksek seviyede direnç tarama için )
• Streptomisin (yüksek seviyede direnç tarama için )

Not: Penisilin duyarlılığı; Beta-laktamaz üretmeyen enterokoklarda ampisilin, amoksisilin, ampisilin-sulbactam, amoksisilin-klavulanik asit, piperasilin-tazobactam duyarlılığını belirlemek için kullanılır. Kan ve BOS izolatlarında Beta-laktamaz testi yapınız.

STREPTOKOKLAR (Streptococcus pneumoniae hariç)

• Eritromisin-(Eritromisin duyarlı suşları azitromisin ve klaritromisinede duyarlı olarak rapor ediniz)
• Penisilin(P) / ampisilin(AMP)
• Kloramfenikol(CL)
• Klindamisin(DA) (İdrar izotlarına rapor etmeyin)
• Vankomisin(VA)
• Teikoplanin
• Sefepim, / Sefotaksim(CTX) / Seftriakson(CRO)
• Levofloksasin / Oflaksasin(OFX)

Streptokoklar kan ve normalde steril olan vücut sıvılarından izole edildiğinde; Penisilin duyarlılığı MIC yöntemi ile bakılmalıdır.

Penisilin, ampisilin, Levofloksasin ve oflaksasin için disk difüzyon Yorumlama kriterleri Beta-hemolitik Streptokoklar da bildirmek içindir.

Grup A ve B Streptokoklar için, penisilin ve diğer Beta laktam antibiyotiklere, Vankomisine duyarlılık testi yapmak rutin olarak gerekli değildir. Henüz dirençli suş tespit edilmemiştir. Herhangi bir suş bahsedilen antibiyotiklere orta derecede duyarlı ya da dirençli çıkarsa, mutlaka bir referans laboratuvarda kontrol edilmelidir.

ENTEROBACTERIACEAE.

• Ampisilin(AMP)
• Mezlosilin(MEZ) / Piperasilin
• Piperasilin-tazobactam
• Sulbactam-ampisilin / Amoksisilin – klavulonat
• Gentamisin(GN)
• Amikasin(AK)
• Sefolatin(KF) duyarlılığı(Sefaklor, sefolaksin, sefradin, sefradin, sefapirine de duyarlılığı gösterir.)
• Sefazolin
• Sefoksitin (FOX) / Sefaperazon
• Sefuroksim (CXM)
• Sefepim (CEP)
• Sefotaksim(CTX) / Seftriakson / Seftizoksim
• Aztreonam (ATM) – ESBL için indikatördür.(tarama sınır değeri ≤27 mm)
• Seftazisim (CAZ) – ESBL için indikatördür.(tarama sınır değeri ≤22 mm)
• Levofloksasin / Ciprofloksasin
• Meropenem / İmipenem(sadece yoğun bakım, yeni doğana rapor et)
• Kotrimaksazol (SXT)
• Karbenisilin(PY) (İdrar izotları için)
• Oflaksasin(NOR) / OFL (idrar izotları için)
• Nitrofurantoin (F) (İdrar izotları için)

Not:

ESBL üreten suşlar tüm penisilinlere, sefalosporinlere ve aztreonama dirençli rapor edilmelidir. Aminoglikozit disklerini Sefalosporinlere yakın koymayınız.

Bu antibiyotiklerin hepsine direnç varsa; aşağıdaki antibiyotikler ilave edilir.

• Kanamisin
• Netilmisin
• Tetrasiklin
• Tobramisin
• Kloramfenikol(idrar izotlarına koymayın)

STAPHYLOCOCCUS

• Oksasilin(OX) MRS’ ları tanımlamak içindir. Metisilin dirençli veya duyarlı olarak rapor ediniz.
• Penisilin(P)*
• Eritromisin / Azitromisin / Klaritromisin(idrar izotlarına koymayınız)
• Klindamisin(idrar izotlarına koymayınız)
• Gentamisin
• Levofloxacin / Siprofloksasin / Ofloksasin
• Kotrimaksazol
• Vankomisin (MRS ise rapor ediniz)
• Teikoplanin(dirençli ise; E test ile doğrulama yapınız. MRS ise rapor ediniz)
• Norfloksasin(idrar izotları için)
• Nitrofurantoin(idrar izotları için)
• Rifampin
• Tetrasiklin

1. P: Duyarlı Stafilokoklar: Penisilinlere, sefalosporinlere, imipeneme, meropeneme duyarlı olarak rapor ediniz.
2. OX: Dirençli Staphylococcus’ lar için: Tüm Beta laktam antibiyotiklere dirençli olarak rapor ediniz: Penisilin, amoksisilin, ampisilin, tikarsilin, piperasilin, mezlosilin, karbenisilin, Amoksisilin- klavulanat, sulbaktam ampisilin, piperasilin-tazobactam, tikarsilin-klavulanat, cefazolin, cefolatin, imipenem, meropenem.
3. P: Dirençli, OX: Duyarlı Staphylococcus’ lar için:
   1.  Şu antibiyotiklere dirençli olarak rapor ediniz:Penisilin, amoksisilin, ampisilin, ticarsilin, piperasilin, carbenisilin (idrar izotları için)
   2.  Şu antibiyotiklere duyarlı olarak rapor ediniz: Nafsilin, metisilin, Amoksisilin-Klavulanat, sulbaktam ampisilin, Piperasilin-tazobactam tikarsilin-klavulanat, cefazolin, cefalotin, imipenem, meropenem.

PSEUDOMONAS AERUGINOSA / ACINETOBACTER SPP.

• Aztreonam(ATM)
• Seftazidim(CAZ)
• Mezlosilin(MEZ) / Piperasilin(PİP)
• Gentamisin(GN)
• Amikasin(AK)
• Tobramisin(TOB)
• Sefoperazon-sulbactam(SCF)
• Sefepim(CEF)
• Siprofloksasin(CİP)
• Meropenem(Yoğun bakım/Yeni doğan rapor edin) / İmipenem
• Karbenisilin(İdrar izotları)
• Seftizoksim(ZOX) (İdrar izotları)
• Levofloksasin / Norfloksasin / Oflaksasin(idrar izolatları için)

Bu antibiyotiklerin hepsine dirençli bir suş ise; aşağıdaki antibiyotikler ilave edilebilir.

• SefotaksiM
• Seftriakson
• Netilmisin
• Kloramfenikol(idrar izolatlarına koymayın)
• Kotrimaksazol

 SALMONELLA – SHIGELLA

• ESBL tarama testi yapılmalıdır.
• Ampisilin(AMP)
• Levofloxacin / Ciprofloksasin
• Kotrimaksazol(SXT)
• Kloramfenikol(C (barsak dışı izolatları için)
• Sefotaksim / Seftriakson(CRO) / seftizoksim(barsak dışı izolatlar için)

STREPTOCOCCUS PNEUMONIAE

• Penisilin(P) (Oksasilin diski koyarak) Oksasilin inhibisyon zonu ≤19 mm bulunursa penisilin, sefotaksim
• veya seftriakson için MIC belirlenmelidir.
• Eritromisin(E)
• Kotrimaksazol(SXT)
• Vankomisin(VA) (Bos ve kan izotları için)
• Klindamisin
• Oflaksisin / Levofloksasin / moksifloksasin
• Tetrasiklin
• Kloramfenikol (idrar izolatlarına koymayın)
• Rifampin

NOT: BOS ve kan izolatları için penisilin, sefotaksim, seftriakson ve meropenem duyarlılığı MIC metodu(E-test) ile test edilerek, rutin olarak bildirilmelidir.

Pnömokok infeksiyonlarında; amoksisilin, ampisilin, cefepim, cefotaksim, seftriakson, sefuroksim, imipenem ve meropenem ile tedavi yapılıyor. Bu antibiyotiklerin vitro aktivitesi için pnömokoklarda disk difüzyon güvenilir bir yöntem değildir, MIC bakılmalıdır.

Oflaksasine duyarlı çıkan streptococcus pnemoniae izolatları Levofloksasine de duyarlıdır.

TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI’NDA ÇALIŞILAN TESTLERİN İSTENMESİ:

Mikrobiyoloji Laboratuvarı’ndan test istemleri tüm hastalar için, Hastane Bilgi Yönetim Sistemi (HBYS) ilgili doktor tarafından tetkik adı veya tetkik kodu girilerek yapılır.

Testlerin girişinin yapılabilmesi için, servis ve polikliniklerden hekim, HBYS hasta sayfasında yer alan “tetkik” menüsü seçer. Testlerin tam ve zamanında çıkması için tetkik girişleri tam eksiksiz yapmalıdır.  Dışarıdan sadece tetkik amaçlı başvuran hastaların kayıtları ve test istemleri Laboratuvar sekretaryasında yapılır.

TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI’NDA ÇALIŞILAN TESTLERE AİT ÖRNEKLERİN ALINMASI:

ÖRNEK ALIM TALİMATLARI:

Her tür örnek alımından önce sözel olarak kimlik teyidi yapılmalıdır.

ACİL SERVİS VE YATAKLI BİRİMLERDE:

Acil servis ve yataklı birimlerde kimlik doğrulaması yapıldıktan sonra örnek alma işlemi gerçekleştirilir. Hekim test taleplerini otomasyon sisteminde yapar. Klinik hemşiresi sistemde talepleri görür. Testlerin barkotlarını basar, tüplere yapıştırır. Barkotlarda hastanın kimlik tanımlayıcılarıyla birlikte, testin adı, testin hangi servisten istendiği, örneğin alınış tarihi ve saati yer alır. Böylece numune alım tarihi ve saati Hastane Otomasyon Sistemi’nde ve buna entegre çalışan Hastane Bilgi Yönetim Sistemi (HBYS) kaydedilmiş olur. Örnekleri alarak laboratuvara iletir. Moleküler genetik sitogenetik test istemi yapılmış ise anlaşmalı laboratuvara ait istem formu doldurularak hasta onayı alınır ve örnek ile birlikte laboratuvara gönderilir.

POLİKLİNİKTEN BAŞVURAN HASTALARDA:

Poliklinik muayenesini takiben hekim test taleplerini otomasyon sisteminde yapar. Poliklinik hemşiresi sistemde taleplerini görür. Testlerin barkotlarını basar, tüplere yapıştırır. Barkotlarda hastanın kimlik tanımlayıcılarıyla birlikte, testin adı, testin hangi servisten istendiği, örneğin alınış tarihi ve saati yer alır. Böylece numune alım tarihi ve saati Hastane Otomasyon Sistemi’ne ve buna entegre çalışan Hastane Bilgi Yönetim Sistemi (HBYS) kaydedilmiş olur. Numuneleri alarak laboratuvara iletir.  Moleküler genetik sitogenetik test istemi yapılmış ise anlaşmalı laboratuvara ait istem formu doldurularak hasta onayı alınır ve örnek ile birlikte laboratuvara gönderilir.

KAN ÖRNEKLERİ ALIM KURALLARI:

• Hasta en az 15 dakika kadar rahat bir pozisyonda olmalıdır.
• Kol, omuz hizasında düz durmalıdır.
• Kan alınacak olan kolda :
  • Fistül,
  • Damar grefti uygulanmış ya da
  • Mastektomili meme tarafındaki kol,
  • Ödemli ve skarlı bölgeler,
  • Hematom,
  • Kan transfüzyonu ile IV sıvı tedavisi uygulanan kolda üst seviyeler zorunlu kalınmadıkça venöz kan alımı için uygun değildir.
• Hematom oluşabileceğinden hastanın kolu kesinlikle bükülmemelidir.
• Hem geniş hem de yüzeye yakın damar seçilmelidir.
• Hastaya IV infüzyon yapılıyorsa diğer koldan kan alınmalıdır. ümkün değil ise infüzyona 5 dakika ara verildikten sonra kan alınmalıdır.
• Turnike, kan alınacak damardan yaklaşık 10 cm. yukarı bağlanır.
• Turnike en fazla bir dakika uygulanmalıdır ve iğne damara girdikten sonra hemen gevşetilmelidir.
• Kan, enjektör ile alınmış ise, hemoliz olmaması için iğne çıkarıldıktan sonra yavaşça ve tüp kenarından kaydırılarak tüpe boşaltılmalıdır.
• Damara girilmeden önce yumruk açılıp kapatılmamalıdır; bu hareket, plazma potasyum, fosfat ve laktat konsantrasyonlarını artırır.
• Önce katkı maddesiz, sonra katkı maddeli tüplere kan alınmalıdır.
• Tüpler üzerinde barkot düzenli bir şekilde yapışmış olmalı.
• Servis, hasta adı-soyadı, dosya numarası, örnek numarası, tarih ve saati yazılı olmalıdır.
• Gelen numuneler santrifüj edilerek çalışma tüplerine ayrılır.

KAN ÖRNEKLERİ VERMEDEN ÖNCE DİKKATEDİLMESİ GEREKEN KONULAR:

• Laboratuvar testleri için sabah 10-12 saat açlık sonrası kan verilmelidir. Test için kan vermeye gelmeden önceki gece saat 21:00’den sonra hiçbir şey yiyip içmeyiniz.
• Hastaneye gelmeden önce ağır ve zorlayıcı egzersiz yapılmamalıdır.
• Kan vermeden önce, yarım saat kadar dinlenilmesi önerilir.
• Düzenli olarak kullanılan ilaçlar varsa, kan vermeden önce doktora danışılması gerekmektedir.

İDRAR ÖRNEKLERİ ALIM KURALLARI:

• Poliklinikten başvuran hastalara idrar örneği alınmak üzere 120 ml plastik kaplardan verilir. Bu kaplar üzerinde hastanın kimlik tanımlayıcılarının bulunduğu barkot yer alır.
• Laboratuvar teknisyeni hastaya idrar örneğini nasıl ve ne miktarda vermesi gerektiğinin tarifini yapar.
• Plastik kaplarda gelen idrar örnekleri daha sonra laboratuvar teknisyeni tarafından idrar analizi için uygun tüpe aktarılır.

Acil Servis ve yataklı birimlerde ise hekim tarafından yapılmış test talepleri otomasyon sisteminde, bölüm hemşiresince görülür. Hemşire, 120 ml’lik plastik kapaklı kabın üzerine hastanın barkodunu yapıştırır. Hastaya örneğin nasıl ve ne miktarda vermesi gerektiğinin tarifini yapar.

GAİTA ÖRNEKLERİ ALIM KURALLARI:

• Dışkı kapaklı steril veya temiz kaplar içine alınmalıdır.
• Her türlü inceleme için ceviz büyüklüğünde dışkı yeterlidir.
• Dışkı tuvalet kağıdı ile alınmamalıdır. Tuvalet kâğıdında baryum tuzları olabilir ve bu madde, dışkıdaki bazı patojenler için öldürücü etki yapar.
• En az üç gün arka arkaya alınan dışkının incelenmesi parazitlerin ortaya çıkarılması için daha uygun olur.
• İçerisinde çok sayıda mikroorganizma bulunduğundan, bekletilen dışkıda çeşitli kimyasal ve pH değişiklikleri oluşarak kısa zamanda patojenlerin yok olmalarına neden olduğundan gaita örnekleri bekletilmeden laboratuvara ulaştırılmalıdır.

Poliklinik hastalarının numune kapları laboratuvardan alınır ve aynı laboratuvarın numune teslim bölümünde üzerinde kimlik tanımlayıcılarla birlikte numune alım tarihi ve saati yazan barkot yapıştırılarak teslim edilir.

VÜCUT SIVISI ÖRNEKLERİ ALMA KURALLARI:

vücut sıvısında çalışılacak parametreler için alınacak numune, steril, jelsiz kuru numune tüplerine alınır ve laboratuvara bekletilmeden gönderilir.

KÜLTÜR ÖRNEKLERİNİN ALIM KURALLARI:

• İçerdiği patojen mikroorganizma gerçek pozitif sonucu gösterir. Bu nedenle yüksek örnek kalitesi tanıda en kritik aşamadır.
• Numune alınırken doğru anatomik bölge seçilmelidir. Endojen mikrobiyal flora ile kontaminasyonu önlenmelidir. Numune uygun teknik ve steril ekipmanla toplanmalıdır. Aseptik teknikler uygulanmalıdır.
• Enfeksiyonun akut safhasında antibiyotik tedavisi başlanmadan örnek alınmalıdır.
• Başlanmış ise numune yeni antibiyotik dozu verilmeden hemen önce alınmalı ve laboratuvar bilgilendirilmelidir.
• Numune etkenin canlılığını koruyacak ve çevrenin biyolojik güvenliğini sağlayacak bir taşıma kabına aktarılmalıdır. Üzerine hasta adı, soyadı, numunenin alındığı tarih ve saat kaydedilmelidir.
• Numunenin kaynağı ve/veya anatomik bölge numune kabının üzerinde açık ve doğru olarak tanımlanmalıdır. Ayrıca altta yatan hastalıklar ve kullandığı ilaçlar da belirtilmelidir.

Numunenin laboratuvara hızla ulaşması, saklanacaksa saklama koşullarının uygun olması sağlanmalıdır. Numune miktarı yeterli olmalıdır. Aksi halde hatalı negatif sonuçlara neden olabilir.

KAN KÜLTÜRÜ:

TEKNİĞİ:

• Kan Kültürü alınırken, steril eldiven giymeli ve kültür şişesinin kontamine olmasını önleyici tedbirleri almalıdır. Kan kültürü cerrahi sterilizasyon şartları gözetilerek alınmalıdır.
• Venöz yol yerine katater veya intravasküler aletlerden kan kültürü alınması kontaminasyon riskini 2 kat arttırır.
• Eğer bir girişte kan alınamamış ve tekrar vene girilecekse yeni bir enjektör kullanılmalı ve eldiven değiştirilmelidir.
• Kan kültürleri alınırken iyi bir cilt antisepsisi uygulanmalıdır. Kan alınacak olan bölge derisi önce %70’lik alkol ile ıslatılan bir tampon ile ve friksiyon yaparak iyice silinerek temizlenir. Kirli deriler için gerekirse 2-3 tampon kullanılır. Sonra yeni bir tampon ile %2’lik iyot eriyiği sürülerek havada kuruması beklenmelidir.
• Bölge delikli kompres ile örtülmelidir.
• Alınan kan önce anaerop besiyerinin lastik tıkacı delinerek kanın yarısı bırakılır. Sonra aynı şekilde aerop besiyerine ekim yapılmalıdır.
• Örnekler alındıktan sonra şişe hafifçe çalkalanmalıdır.
• Dışarıda bekleme süresi ne kadar uzarsa bakteri izolasyon şansı o kadar azalmaktadır.

ZAMANI:

• Mikroorganizmaların kanda bulunmasından yaklaşık 30-90 dakika sonra ateş, döküntü gibi bulgular ortaya çıkar ve ateş en yüksek seviyeye ulaştığında ise mikroorganizmanın kandaki seviyesi oldukça düşer.
• Ateşin yükselmeye başladığı dönem kan kültürü için ideal dönemdir.
• Endokardit, septik trombofilebit, mikotik anevrizmalar gibi sürekli bakteriyemi oluştuğu damar içi enfeksiyonlarda zamanlama önemli değildir.
• Eğer hasta antibiyotik tedavisi alıyorsa bir sonraki dozdan hemen önce alınmasına dikkat edilmelidir.

ÖRNEK SAYISI VE MİKTARI:

• Yetişkinler için en çok 10 ml, çocuklarda ise bakteriyemi daha şiddetli olduğundan kanda bulunan bakteri sayısı fazladır ve yaşına göre 0.5-2ml kan alınması önerilir.
• Bir ven girişinden alınan kan kaç şişeye inoküle edilirse edilsin tek bir kültür olarak değerlendirilir.
• Bir kan kültür seti; aynı anda iki ven girişiyle alınan kanların 2 veya daha fazla şişeye alınmasıyla oluşur. 24 saat içerisinde 2 veya 3 kan kültür setinin alınması yeterlidir.
• Akut sepsis hariç, 1 saatten daha kısa süre aralıklarla kan kültürü alınmamalıdır.
• Bir hastadan alınan bir set kan örneğinde bakteri ürememesi hemokültür sonucunun olumsuz kabul edilmesi için yeterli değildir.

BOĞAZ-NAZOFARENKS KÜLTÜRÜ:

• Poliklinikte hekim tarafından yada laboratuvarda alınabilir. Boğaz kültür örneği steril pamuklu eküviyonlarla alınır.
• Dil basacağı ile hastanın diline bastırılır.
• Eküviyon sıra ile sağ ve sol tonsillalara ve tonsilla fossalarına, farinks mukozasına iyice sürülür.
• Örnek alınan eküviyonlar dikkatlice ağız mukozasına ve tükürüğe değdirilmeden çekilir. Transport besiyeriyle laboratuvara gönderilir.

BURUN KÜLTÜRÜ:

• Poliklinikte hekim tarafından yada laboratuvarda alınabilir. Örnek steril pamuklu eküviyonlarla alınır. Transport besiyeriyle gönderilir.

ALT SOLUNUM YOLU KÜLTÜRLERİ:

BALGAM:

• Özellikle sabahları öksürük ile derinden gelen balgam ağızda fazla oyalandırılmadan, steril, geniş ağızlı bir kap içerisine alınmalıdır. Balgam alınmadan önce steril su ile ağzın çalkalanması ve gargara yapılabilir ancak sınırlı değeri vardır. Numune hemen incelenmelidir.
• Balgamda bulunan enzimatik etkiler nedeniyle bekletilme esnasında birçok mikroorganizma yok olabilir. Balgam çıkaramayan hastalarda özellikle çocuklarda tuberküloz araştırması için sabah açlık mide suyu kullanılabilir.

TRAKEAL ASPİRAT/BRONŞ ASPİRASYONU:

Uygun teknikle alındıktan sonra steril ağzı kapaklı kaplarda laboratuvara ulaştırılmalıdır.

İDRAR KÜLTÜRÜ:

• Poliklinik hastaları için hasta laboratuvara gönderilerek idrarın burada alınması sağlanır. İdrar, bakterilerin üremesi için iyi bir ortamdır. Bu nedenle oda sıcaklığında bırakılan idrarın içerisinde üretradan geçen ya da havadan ve çevreden bulaşan bakteriler hızla çoğalırlar.
• Numune en geç 30 dak içinde laboratuvara ulaştırılmalıdır. İdrar kontaminasyonu önlemek için steril geniş ağızlı kaplarda alınmalıdır. Orta idrar örneği alınmalıdır.

KADINLARDA:

• Hastaya geniş ağızlı kap ve dezenfektanlı ıslak bez verilir hastaya nasıl örnek alacağı tarif edilir. İlk olarak labialar aralandıktan sonra dezenfektanlı ıslak bez ile vulva önden arkaya bir kez silinir.
• Sonra su ile ıslatılmış petle önden arkaya bir kez silinir. En son tuvalet kağıdı ile bölge kurulanır.
• Hasta ilk gelen 10-15 ml. idrarı tuvalete yaptıktan sonra 50-100 ml’yi idrar kabına, son idrarı yine tuvalete yapar.

ERKEKLERDE:

• Hastaya geniş ağızlı kap ve dezenfektanlı ıslak bez verilir hastaya nasıl örnek alacağı tarif edilir. Önce dezenfektanlı ıslak bez ile glans penis ve üretra ağzı silinir, sonra ıslak petle durulanır ve sonunda kuru pet ile kurulanır. Hasta ilk gelen 10-15 ml. idrarı tuvalete yaptıktan sonra 50-100 ml’yi idrar kabına, son idrarı yine tuvalete yapar.

BEBEKLERDE:

• Erkek çocukta penis, kız çocukta vulva çevresi iyice temizlenir. Kız ve erkek çocuklar için ayrı özellikte ve deriye yapışma özelliği olan steril plastik torbalar, üretrayı içine alacak biçimde yapıştırılır.

SONDALI HASTALARDA:

• Plastik torbada birikmiş idrar kesinlikle kullanılmaz. İdrar almak için kataterin torba ile ilişkili ucu çıkartılıp bu kanaldan da idrar alınmaz. Kateterden idrar akımı bir klample kesilir. 30 dak kadar beklenir. Lastik katater klempin distalinden (üretraya yakın bir noktasından) alkol ile silindikten sonra enjektör yardımıyla idrar alınır.

DIŞKI ÖRNEĞİ:

İçerisinde çok sayıda mikroorganizmalar bulunduğundan bekletilen dışkıda çeşitli kimyasal ve pH değişiklikleri oluşarak kısa zamanda patojenlerin yok olmalarına neden olur. Bu nedenle hemen incelenmelidir.

• Dışkı non steril temiz kaplar içine alınmalıdır.
• İnceleme için bir ceviz büyüklüğündeki dışkı yeterlidir.
• Dışkı tuvalet kağıdı ile alınmamalıdır. Tuvalet kağıdında baryum tuzları olabilir ve bu madde, dışkıdaki bazı patojenler için öldürücü etki yapar.
• En az üç gün arka arkaya alınan dışkının incelenmesi parazitlerin ortaya çıkarılması için daha uygun olur.
• Kültür için dışkı elde edilemeyen durumlarda steril eküviyon ile rektal sürüntü örnekleri alınarak incelenir.

VENÖZ KATETER ÖRNEĞİ:

• katater giriş yerinde eksüdatifprülan akıntı var ise bu akıntıdan örnek alınmalıdır.
• katater içi kab kültürü ile birlikte katater ucundan 2 cm lik örnek değerlidir.

YARA/DOKU/ABSE KÜLTÜRÜ ÖRNEĞİ:

Ülseröz, gangrenöz lezyonlar da dahil tüm yara örneklerinde ve apselerde sürüntü değil, derin doku örneği veya aspirat gönderilmelidir.

MANTAR ARANMASI İÇİN ÖRNEK ALIMI:

• Mantar aranması yapılacak bölge 3 gün yıkanmaz.
  • Numune alınırken temiz bir lamla lezyon kazınarak lamel üzerine döküntü toplanır.
  • KOH solüsyonu damlatılarak lamelle kapatılır.o Kazıntı yapılırken özellikle lezyonun sağlam deri ile birleşme sınırı kazınır.
  • Kazınan deri bölgesi cilt dezenfektanı ile temizlenir.

PREANALİTİK SÜREÇ:

Test İsteğinin Yapılması, Numune Alınması, örnek toplanması ve taşınması sürecidir:

• İstem yapılır,
• İstem otomasyona kaydedilir,
• İstem barkodu basılır ve numune kaplarına yapıştırılır,
• Numuneler uygun şekilde alınır,
• Laboratuvara taşınır,
• Uygun numuneler laboratuvarda kabul edilir,
• Kabul edilmeyen numuneler reddedilir otomasyon sistemine red nedeni girilir, kliniklere / hastaya bildirilir, yeni örnek istenir, hata formu doldurulur.
• Kabul edilen örnek ilgili birime gider,
• Çalışma hazırlığı başlar.

ANALİTİK SÜREÇ:

Numunelerin laboratuvara kabulü ile başlayan ve raporlanmasına kadar devam eden süreçtir. Numunelerin Laboratuvara Kabulü: Laboratuvara “Tetkik İsteme, Numune Alma ve Laboratuvara gönderme Talimatı” na göre gelen tüm örneklerin kabulü “Numune Kabul Talimatı” na göre laboratuvar teknisyeni yada sekreter tarafından kabul edilir ve testleri çalışılan personel tarafından çalışma alanlarına alınır.

o Testlerin Çalışması:

• Serum ve plazma ayrıştırma işlemi gereken örnekler laboratuvar teknisyeni tarafından “Santrifüj Kullanım Talimatlarına göre santrifüj edilir. Santrifüj edilen tüpler barkodlarına bakılarak çalışma grubu sporlarına bırakılır. Çalışılacak örnekler “Numune Red Kriterleri” ve “Numune Kabul Kriterleri” nde belirtilen çalışma koşullarına uygun değilse yeni örnek istenir. Örnek reddi söz konusuysa “Hata İzlem Formu” doldurularak aylık süre sonunda analizi yapılmak amacıyla biriktirilir, laboratuvar uzmanları düzeltici etkinlik planlar.
• Testler, Test Prospektüslerindeki talimatları, cihaz kullanım kılavuzuna göre teknisyenler tarafından çalışılır.
• Her sabah cihaz üzerindeki kitler, miktarları, miatları, kalibrasyon ve iç kalite sonuçları bakımından kontrol edilir, uygunsuzluk varsa düzeltilir. Gerekirse yedek kitler miat kontrolleri yapılarak kullanıma hazır hale getirilir.
• Test kalibrasyonları, Laboratuvar test kalibrasyon programına göre yapılır. kalibrasyon sonuçlarının çıktısı alınarak Sorumlu Doktor onayı alınır.
• Testlerin iç kalite kontrolleri “Laboratuvar iç kalite çalışma programına” göre yapılır.
• Çalışma sonunda artan örnekler “Numune Saklama Ve İmha Talimatına” göre işleme alınır.
• Gün başında hasta testleri çalışılmadan önce iç kalite kontrolleri verilir ve “İç Kalite Kontrol Uygulama Ve Düzenleyici Önleyici Faaliyet Talimatı”na göre değerlendirilip hasta testleri çalışmaya alınır.
• Test çalışmaları sistem üzerinden teknisyen onayı ile doktor onayına sunulur. Test sonuçları uygun görüldüğü taktirde uzman doktorlar tarafından onaylanır.
• Laboratuvarımız her yıl üyesi olduğu dış kalite kontrol programı doğrultusunda dış kalite kontrol çalışmaları yapmaktadır. Çalışılan test sonuçları “Dış Kalite Kontrol Uygulama Ve Düzenleyici Ve Önleyici Faaliyet Talimatına göre değerlendirilir.

o Dış Laboratuvara Örnek Gönderilmesi:

• Laboratuvarda çalışılmayan testler hastanenin anlaşmalı olduğu laboratuvara gönderilir.

o Aynı gün çalışılmayan örneklerin saklanması: Örnekler kabul edildiği gün çalışılmayacaksa “Numune Saklama Ve imha Talimatı”na göre uygun koşullarda saklanır. Çalışma günü testler Test Çalışma Talimatları, Cihaz Kullanım ve Bakım Talimatları veya cihaz kulanım kılavuzlarına göre teknisyenler tarafından çalışılır. Daha sonra tarih sırası geldikçe “Numune Saklama Ve imha Talimatı”na göre atılır.

• Çalışma sırasında çıkan sonuçların “Panik Değer Tablosu”nda olup olmadığı takip edilir ve “Panik Değer Bildirim Talimatı”na uygun olarak telefon ile bildirimi yapılır. Her bildirim için olayla karşılaşan personel tarafından “Panik Değer Bildirim Formu” doldurulur.

o Laboratuvar Cihazlarının Bakım ve Kalibrasyonu:

• Laboratuvarda bulunan kit karşılığı edinilmiş cihazların bakım ve kalibrasyonları laboratuvar teknisyenleri, yetkili firma teknik servisi tarafından yapılır. Yetkili firma teknik servisi tarafından yapılacak bakım ve kalibrasyonlar Laboratuvar uzmanları tarafından takip edilir.
• Demirbaş cihazların takip, bakım ve kontrolü hastane tarafından görevlendirilen personel ile yürütülür.
• Kullanıcı Periyodik Bakım ve Kalibrasyonları Laboratuvar Teknisyenleri tarafından Cihaz Kullanım ve Bakım Talimatları veya Cihaz Kullanım Kılavuzlarına göre yapılır.
• Kullanıcı Periyodik Bakım ve Kalibrasyonları: Laboratuvar uzmanları tarafından firma bakım taahhütnameleri bakım kartları ve laboratuvar cihazları bakım planına göre takip edilir.
• Cihaz arızası durumlarında: Basit sorunlar „cihaz kullanımında çıkan sorunlar‟ talimatındaki gibi çözülür. Sorun kullanıcı tarafından çözülemiyorsa teknik servise, kullanan teknisyen ve sorumlu uzman tarafından haber verilir.

o Klinik Servislerde kullanılan Laboratuvar Cihazları:

• Glukometre: “Glukometre İç Kalite Kontrol Talimatnamesi”ne göre laboratuvar teknisyeni tarafından kontrol edilir.

o Laboratuvar Kit ve Tetkik Malzemelerinin Kontrolü: Laboratuvarda kullanılan kit ve sarf malzemelerin kirik stok seviyelerinin takibi, stoktan sorumlu laboratuvar teknisyeni tarafından yapılır ve ilgili firmaya malzeme siparişini verir. Ayrıca kullanım sırsında minimum seviyeye düşen malzemeler stoktan sorumlu teknisyene bildirilir. Malzemelerin sipariş ve gelen malzeme takibi stoktan sorumlu teknisyen tatarından yapılır.

o Stoktan sorumlu teknisyen sipariş verir, verdiği siparişileri takip eder, gelen malzemeyi miktar ve miyad yönünden kontrol ve kabul eder, uygun şekilde depolanmasını sağlar.

POSTANALİTİK SÜREÇ:

o Test Sonuçlarının Raporlanması ve Yorumlanması sürecidir:

• Çalışılan test sonuçları, cihazlarda çalışılıyorsa bilgisayarlara otomatik aktarılır. Manuel testlerin (Laboratuvar Bilgi Sistemine aktarılamayan) çalışan teknisyen tarafından LBYS‟ ne girilir. Çalışılan test sonuçları birim teknisyeni tarafından kontrol edilerek uzman onayına gönderilir. Sonuçlar uzmanlar tarafından onaylanır. Mesai saatleri dışında, hafta sonları, resmi-dini bayram tatillerinde sonuçlar nöbetçi teknisyen tarafından onaylanır.
• Anormal sonuç verilmesi: Sonuçlar onaylanmadan önce, hastanın daha önceki sonuçlarına (varsa) bakılıp, çıkan sonuçlarla karşılaştırılır. Klinik tanı veya diğer laboratuvar sonuçları ile uygunsuzluk varsa doktoru ile görüşülerek çalışma tekrarlanır, sonuç doktoruna bildirilir.
• Laboratuvar sonuçları LBYS‟ de belirtilen süre içerisinde çalışılıp, onaylanır. Onaylanan sonuçlar LBYS‟ den görülebilir. Poliklinik hastaları örnek alma odasından sonuç çıktılarını alırlar ve doktorlarına götürürler. Yatan hastalar ve acil servis hastalarının sonuçları ilgili servisteki HBYS üzerinden görülür.

o Laboratuvar Sonuçlarının Tanımlanmış Sürelerde Verilmesi ve Referans Aralıkları:

• Test sonuçlarının süreleri, hasta gereksinimleri, sunulan servis, çalışan klinik ekibin gereksinimleri dikkate alınarak laboratuvar test sonuçlarının raporlanma süreleri test rehberinde belirlenmiştir.
• Acil durumlarda verilecek test sonuç süreleri belirlenmiş olup, “Acil Testler Sonuç Teslim Süreleri” listesinde yer almaktadır.
• Yapılan, dışarıda çalıştırılan tüm testlerin referans aralıkları HBYS‟ de bulunmaktadır. Testlerin referans aralıkları, kitlerin özelliklerine ve hizmet verilen hasta populasyonuna uygundur ve sınırlar daima literatür ve prospektüs değerleri ile gözden geçirilerek, metotlar değiştiğinde gerektikçe Laboratuvar Uzmanları tarafından güncelleme yapılır.

o Sonuçların Saklanması:

• Merkez Laboratuvarına gelen örneklerin sonuçları, HBYS‟ de elektronik ortamda saklanır.
• Tıbbi laboratuvarda raporlar ve kayıtlar en az otuz yıl, elektronik kayıtlar yedekleme ile birlikte süresiz, numuneler ve lamlar bozulmayacak şekilde uygun şartlarda sonuç raporlanıncaya kadar muhafaza edilir.
• İç ve dış kalite kontrol değerlendirme sonuçları tıbbi laboratuvarda en az beş yıl, cihaz test kalibrasyon sonuçları en az bir yıl süre ile muhafaza edilir.

TIBBİ LABORATUVARI TANIMI

Laboratuvarımız “Tıbbi laboratuvar Yönetmeliği“ ne uygun olarak …….. hastanesi bünyesinde kurulu KAPSAMLI HİZMET LABORATUVARI olarak kurulmuş ve ruhsatlanmıştır.

LABORATUVAR İŞLEYİŞ PROSEDÜRÜ

AMAÇ: …….. hastanesi mikrobiyoloji / Biyokimya laboratuvarının işleyişini tanımlamak.

TANIMLAR:
HBYS: Hastane Bilgi Yönetim Sistemi
LİS yada LBYS : laboratuvar Bilgi Yönetim Sistemi.
Laboratuvar: Biyokimya, mikrobiyoloji dallarından oluşup, laboratuvar istem formunda bulunan testlerin çalışıldığı birimdir.
Çalışma alanı: Laboratuvar cihaz ve kabinlerinin bulunduğu, Doktor odaları, teknisyen odası, sekreterlik bankosu ve depo dışındaki alanlardır.

TALİMAT DETAYLARI:

• • Ruhsatlandırma ve Anlaşmalar:
  • Laboratuvarımız …….. hastanesi bünyesinde, Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen yönetmelikler, usul ve esaslar çerçevesinde hizmet vermektedir.
  • Laboratuvarımız 24 saat hizmet vermektedir.
  • hastane dışından başvuran hastalarımızın kayıt işlemleri laboratuvar sekretaryasında yapılarak işlemleri kayıt altına alınmaktadır.
  • Laboratuvarımız bünyesinde yapılmayan testler anlaşma yapılmış dış laboratuvarlara gönderilmektedir.
  • Laboratuvar Yönetimi:
  • Laboratuvarımız T.C. Sağlık Bakanlığı tarafından onaylı uzmanlığı olan kişilerin yönetimindedir.
  • Hastanemiz laboratuvarı; Biyokimya, Mikrobiyoloji laboratuvarları ve kan transfüzyon merkezinden oluşmaktadır ve klinik laboratuvar uzmanlarımız bir Biyokimya, bir Mikrobiyoloji ve enfeksiyon hastalıkları uzmanı sorumluluğu altında çalışmaktadır.
  • Uzmanlar laboratuvar ile ilgili tüm hizmetler için profesyonel sorumluluk üstlenmiştir.
  • Uzmanlar laboratuvar politika ve süreçlerin geliştirilmesi, yerleştirilmesi, gözden geçilmesi ve sürdürülmesinden sorumludur.
  • Laboratuvar kalite kontrol programları uzmanların sorumluluğunda “Hizmet Kalite Standartları”na uygun olarak yürütülür.
  • Laboratuvar Çalışanlarının Yetkinliği:
  • Laboratuvarda çalışan kişiler tıbbi laboratuvar yönetmeliği madde 10 a uygun olarak “Laboratuvar Personeli Çalışma usul ve Esasları” na göre çalışmaktadır.
  • Testler bu konuda eğitim görmüş ve laboratuvar teknisyen tarafından uygulanır. Testlerin hangi laboratuvar teknisyeni tarafından çalışacağı laboratuvar uzmanları tarafından belirlenir.
  • Laboratuvar teknisyenleri, HBYS‟de teknisyenlere ait modülü kullanarak çalışma yapar.