Botulizm: Klinik Özellikler, Tanı ve Tedavi

Botulizm son derece tehlikeli hatta ölümcül bir gıda zehirlenmesidir. Hastalık Clostridium botulinum adı verilen bakterinin ürettiği zehir ile ortaya çıkar. Bu bakteri doğada bol miktarda bulunur ve bazen gıdalara karışarak botulizm e yol açar. Bakteri spor denilen ve dış ortama yıllarca dayanan yavrular üretir. Bu sporlar kaynatmayla ölmez. Oksijensiz ortamda çoğalır. Konserve bal gibi gıdalarda kolayca çoğalarak zehir üretir ve hastalık yapar. Botulizm zehiri felç yapar, çok güçlü bir zehirdir. Bu zehirin çok küçük bir kısmı tedavi amacıyla da kullanılır ( botoks ).

Bakteri doğada bol miktarda bulunur özellikle toprakta, göl, deniz diplerinde, nehir diplerinde bolca bulunur. Clostridium botulinum dış ortama çok dayanıklıdır ve kolayca ölmez. Hayvan dışkısında, balık dışkısında, yengeç ve kabuklu deniz hayvanlarının vücudunda bulunabilir.

Botulizm neden olur?

Hastalık Clostridium botulinum bakterisinin ürettiği toksin adı verilen zehirin yenmesi ile ortaya çıkar. Bu zehrin çok az bir miktarı bile insanı öldürmek için yeterlidir.

Botulizm şu şekilde ortaya çıkar:

1-Gıdalar:

bakterinin kendisi yada bakterinin ürettiği toksin gıdalara bulaşır ise bu gıdaları yiyenlerde hastalık ortaya çıkar. Gıda yoluyla ortaya çıkan botulizmin en sık sebebi:

Ev yapımı konserveler,
Sosis, salam, sucuk ve et ürünleri,
Deniz ürünleri,
Sebze konserveleri, ( özellikle bezelye, fasulye gibi alkali sebze konserveleri),
Bal dır.

Eğer bebekler Clostridium botulinum bakterisinin sporlarını yutarlar ise bebek bağırsağında bakteri üreyerek botulizm e yol açabilir. Çocuk ve erişkinlerde görülmeyen bu tür botulizmin en sık kaynağı toprak yemek ve bal yemektir.

2-Yaradan kaynaklanan botulizm:

Nadir görülür ancak yaraya bulaşan bakterilerin toksin üretmesi sonucu ortaya çıkar.
Bu üç botulizm çeşidinden en sık görüleni gıda kaynaklı botulizmdir. Nadiren kaynak tespit edilemez.

3-Kozmetik veya tedavi edici enjeksiyon (iatrojenik botulizm)

4-Biyoterörizm (inhalasyon veya yutma ile ilişkili botulizm)

Kimler botulizm tehlikesi altındadır?

Ev yapımı yada uygun olmayan ortamlarda hazırlanmış konserve tüketmek, bebeklerin bal yemesi, toprak yeme alışkanlığı olan bebekler botulizm tehlikesi altındadır.

Botulizm belirtileri nelerdir?

Hastalık zehrin alınmasından sonra başlar şikayetler genellikle saatler içinde, en geç 36 saat sonra ortaya çıkar. İlk şikayet göz ve göz kapaklarında ortaya çıkar. Göz kapaklarında düşme ve çift görme ilk şikayetlerdir. Hastalık daha sonra aşağı doğru yayılarak tüm vücudu felç eder ve solunum kaslarını da felç ederek ölüme yol açar.

Göz kapaklarında düşme,
Çift görme, bulanık görme,
Baş dönmesi, halsizlik,
Yutma güçlüğü,
Ağızda kuruma,
Boğaz ağrısı,
Konuşma güçlüğü, sarhoş gibi konuşma,
Başı ve boynu tutamama,
Nefes alma zorluğu,

Bebeklerde görülen belirtiler:

Göz kapaklarında düşme, şaşılık,
Salyayı yutamama, drooling,
Başını tutamama,
Halsizlik uykuya meyil,
Beslenme zorluğu,
Kas gevşekliği, flask paralizi gibi,
Kabızlık karında şişlik,
Zayıf ağlama şeklinde ortaya çıkar.

Nadiren bazı hastalarda bulantı, kusma ishal görülür. yaradan kaynaklı botulizm ise 4-14 gün içinde ortaya çıkar.

Botulizm teşhisi nasıl konur?

Hastanın şikayetleri ve muayene bulguları teşhise yardımcıdır. Hastalığın nasıl geliştiği doktora ayrıntılı olarak anlatılmalıdır. Kan, dışkı ve mide içeriği toksin açısından değerlendirilebilir. Eğer şüpheli gıda varsa analiz edilebilir. Yara kaynaklı botulizmde yara kültürü yapılabilir.
Botulizm şüphesinde:
Kan testleri, MR incelemesi, ( bu duruma neden olabilecek beyin içi oluşum olup olmadığı), Beyin Omurilik sıvısı incelemesi, yapılabilir.

Hastaların:

%99’unun ateşi YOKTUR
%93’ü inen felç görülür
%91’inin zihinsel durumunda HİÇBİR değişiklik olmaz
%84’ünde en az 1 göz zayıflığı bulgusu vardır
%82’sinde akut nörogörüntüleme değişikliği YOKTUR
%80’inin görüşü bulanıktır
%78’i konuşmada zorluk çeker
%75’inde diplopi vardır
%69’unun sesinde değişiklik olur
%65’i nefes darlığı çeker
%63’ünün ağzı kuruğu vardır
%62’si dilde büyüme tarifler
%58’inde öğürme refleksi bozukluğu vardır
%55’inde baş dönmesi vardır
%54’ünde yutma güşlüğü vardır

Botulizm tedavisi:

Botulizm in ölümcül etkisi solunum kasları felci ve solunum durmasıdır. Botulizm son derece tehlikeli ve ölümcül gıda zehirlenmesidir. En ufak bir şüphede bile doktora başvurmak gerekir. Botulizm tedavisinde hastaya solunum desteği yapılır oksijen verilir ve yoğun bakıma alınır. Gerekirse yardımcı solunum cihazlarına bağlanır. Yutma zorluğu olduğundan tüp ile beslenir.

Botulizm antitoksini: Tedavinin ana noktasıdır. Erken dönemde yakalanmış vakalarda antitoksin felçlerin ilerlemesini durdurur. Tedavinin başarılı olmasını ve şikayetlerin daha kısa sürmesini sağlar. Felç olmuş kısımları geri döndürmez.

Toksinin atılması: vücuda girmiş fakat henüz emilmemiş toksinin atılması için:

İshal yapıcı ilaçlar,
Mide içeriğinin hortumla çekilmesi,
Kusturucu ilaçlar,
Yaradan kaynaklanıyor ise yaranın geniş bir şekilde temizlenmesi ve antibiyotik verilmesi hastalığın daha da ilerlemesini durdurur.

Botulizm den korunma:

Botulizm toksini yüksek ısıda pişirme ile etkisini kaybeder. Şüpheli gıdaların yenmemesi ve imha edilmesi önemlidir. Botulizm den korunmak için:

2 yaş altındaki bebeklere bal verilmemelidir,
İçerisine sarımsak, baharat, biber vb. konulmuş olan yağlar mutlaka buzdolabında saklanmalıdır.
Bozuk görülen yemeklerin tadına bakmayın,
Kapağı şişmiş konserveleri almayın, kullanmayın,
Patatesleri folyo ile sarmadan fırınlayın, folyoya sarmış iseniz sıcakken tüketin, dolaba koymayın,
Ev konservelerini tüketmeden önce 10 – 20 dakika kaynar suda bekletin,
Konserve yaparken hijyene dikkat edin,
Yara pansumanınızı kendiniz yapmayın, en küçük yaralanmada bile sağlık ocağına, doktora görünün,
Çift görme ve göz kapağı düşüklüğü botulizm in en önemli ilk bulgusudur. Botulizmden şüphelenirseniz hemen doktora başvurun.

Botulizm özet

Botulizm, Clostridium botulinum bakterisinin ürettiği nörotoksinlerin neden olduğu nadir fakat ciddi bir nörolojik hastalıktır. Toksin, sinir-kas kavşağında asetilkolin salınımını engelleyerek flask paralizi ve solunum yetmezliğine yol açar. Bu yazıda botulizmin klinik özellikleri, tanı yöntemleri, tedavi yaklaşımları ve korunma yolları detaylı olarak ele alınacaktır.

Epidemiyoloji

Dünya genelindenadir görülür, ancak ölümcül olabilir.
ABD’deyılda ~150 vaka bildirilir (CDC, 2021).
Türkiye’dedaha çok ev yapımı konservelerle ilişkilidir.

Etyoloji ve Bulaş Yolları

Botulizm, toksinin alınma şekline göre sınıflandırılır:

Tür	Kaynak	Klinik Özellikler
Gıda kaynaklı	Ev yapımı konserveler, balık	Bulantı, kusma, nörolojik semptomlar
Yara botulizmi	Enfekte yaralar (özellikle IV ilaç kullananlarda)	Lokal enfeksiyon, nörolojik bulgular
Bebek botulizmi	Bal, toprak, ev tozu	Kabızlık, emme güçlüğü, hipotoni
İyatrojenik	Kozmetik botulinum toksini (Botox)	Lokal kas güçsüzlüğü

Klinik Belirti ve Bulgular

Botulizm, simetrik, inen tipte paralizi ile karakterizedir. Semptomlar genellikle 12-36 saat içinde başlar:

Erken Dönem Bulguları

Bulantı, kusma, karın ağrısı(gıda kaynaklı botulizmde)
Görme bozuklukları(bulanık görme, çift görme)
Pitozis(göz kapağı düşüklüğü)
Disfaji, disartri(yutma ve konuşma güçlüğü)

İlerleyen Dönemde

Ekstremite güçsüzlüğü
Solunum kaslarının tutulumu(mekanik ventilasyon gerektirebilir)
Otonom disfonksiyon(ağız kuruluğu, idrar retansiyonu)

Önemli Not: Hastalar bilinç açıktır, duyu kaybı yoktur.

Tanı Yöntemleri

Klinik Şüphe:Simetrik kraniyal nöropati + inen paralizi.
Laboratuvar Testleri:
- Serum, dışkı veya gastrik aspirattabotulinum toksini (mouse biyoassay).
- EMG/NCS:Düşük amplitüdlü motor yanıt, artmış fasikülasyonlar.
Ayırıcı Tanı:
- Myastenia Gravis(Tensilon testi pozitif)
- Guillain-Barré Sendromu(BOS protein artışı)
- Stroke(asimetrik nörolojik defisit)

Tedavi

1. Antitoksin Tedavisi

Hektavalan Botulinum Antitoksini (BAT):A, B, C, D, E, F, G toksinlerine karşı etkili.
- Yetişkin dozu:1 vial IV (pediatrik dozaj kilo bazlı).
- Erken başlanmalı(ilk 24-48 saatte en etkili).
Bebek botulizminde:İnsan kaynaklı immün globulin (BabyBIG).

2. Destek Tedavi

Solunum desteği(erken entübasyon önemli).
Enteral/parenteral beslenme(disfaji nedeniyle).
Yara botulizminde:Penisilin + debridman.

3. Kontrendike İlaçlar

Aminoglikozidler(nöromüsküler blokajı artırır).
Magnesium(asetilkolin salınımını inhibe eder).

Korunma

Ev yapımı konserveleruygun ısı ve basınçta hazırlanmalı.
Bal, 1 yaş altı bebeklere verilmemeli.
Yara bakımıhijyenik şartlarda yapılmalı.

SORULAR

Temel Bilgiler

Botulizm hangi bakteri tarafından üretilen toksinle oluşur?
A) Clostridium tetani
B) Clostridium botulinum
C) Clostridium perfringens
D) Clostridium difficile
Botulinum toksini hangi nörotransmitterin salınımını engelleyerek etki gösterir?
A) Dopamin
B) Serotonin
C) Asetilkolin
D) Noradrenalin
Aşağıdakilerden hangisi botulizmin klinik formlarından biri değildir?
A) Gıda kaynaklı botulizm
B) Yara botulizmi
C) Bebek botulizmi
D) Pulmoner botulizm

Epidemiyoloji ve Bulaş Yolları

Aşağıdakilerden hangisi botulizmin en sık bulaş yolu değildir?
A) Ev yapımı konserveler
B) Balık ürünleri
C) Pastörize süt
D) Bal
Bebek botulizmi için en riskli besin hangisidir?
A) Pastörize peynir
B) Bal
C) Haşlanmış yumurta
D) Yoğurt
Yara botulizmi en sık hangi grupta görülür?
A) Yenidoğanlar
B) İntravenöz ilaç kullanıcıları
C) Yaşlılar
D) Gebeler

Klinik Bulgular

Botulizmde aşağıdaki bulgulardan hangisi görülmez?
A) Bilinç kaybı
B) Ptozis
C) Disfaji
D) Çift görme
Botulizmde paralizinin karakteristik özelliği nedir?
A) Asimetrik, yukarıdan aşağıya
B) Simetrik, aşağıdan yukarıya
C) Simetrik, yukarıdan aşağıya
D) Asimetrik, fokal
Botulizmde erken dönemde en sık görülen gastrointestinal semptom hangisidir?
A) Kabızlık
B) Bulantı ve kusma
C) İshal
D) Karında distansiyon
Botulizmde solunum yetmezliğine en sık hangi durum yol açar?
A) Akciğer ödemi
B) Diyafragma paralizisi
C) Pnömoni
D) Pnömotoraks

Tanı

Botulizm tanısında altın standart yöntem hangisidir?
A) Kan kültürü
B) Mouse biyoassay
C) PCR
D) ELISA
Botulizmde EMG bulguları arasında aşağıdakilerden hangisi görülür?
A) Artmış fasikülasyon potansiyelleri
B) Normal sinir ileti çalışması
C) Düşük amplitüdlü motor yanıt
D) Miyopatik değişiklikler
Botulizmde Tensilon (edrofonyum) testi sonucu genellikle nasıldır?
A) Pozitif
B) Negatif
C) Değişken
D) Yanlış pozitif

Tedavi

Botulizmde antitoksin tedavisi ne zaman en etkilidir?
A) 1 hafta sonra
B) 24-48 saat içinde
C) Sadece solunum yetmezliği gelişirse
D) Cerrahi debridman sonrası
Hektavalan botulinum antitoksini (BAT) hangi toksin tiplerine karşı etkilidir?
A) Sadece A ve B
B) A, B, E
C) A, B, C, D, E, F, G
D) Sadece E
Bebek botulizminde tercih edilen antitoksin hangisidir?
A) Equine antitoksin
B) Human botulism immune globulin (BabyBIG)
C) Tetanoz immünglobulin
D) Standart IVIG
Botulizm tedavisinde aşağıdaki ilaçlardan hangisi kontrendikedir?
A) Penisilin
B) Aminoglikozidler
C) Metronidazol
D) Sefalosporinler

Komplikasyonlar ve Prognoz

Botulizmde en sık ölüm nedeni nedir?
A) Sepsis
B) Solunum yetmezliği
C) Kardiyak arrest
D) Serebral ödem
Botulizmden iyileşme süreci genellikle ne kadar sürer?
A) 24-48 saat
B) 1 hafta
C) Haftalar-aylar
D) Kalıcı sekel bırakır
Botulizm geçiren bir hastada aşağıdaki sekellerden hangisi görülebilir?
A) Demans
B) Kalıcı görme kaybı
C) Uzun süreli kas güçsüzlüğü
D) Parkinsonizm

Korunma ve Kontrol

Botulizmden korunmada en etkili yöntem hangisidir?
A) El hijyeni
B) Ev yapımı konservelerin uygun şekilde hazırlanması
C) Maske kullanımı
D) Su kaynatma
Aşağıdakilerden hangisi botulizm toksininin inaktivasyonu için gereken minimum ısı ve süredir?
A) 60°C – 5 dakika
B) 80°C – 10 dakika
C) 100°C – 10 dakika
D) 121°C – 3 dakika
Hangi yaş grubuna bal verilmemelidir?
A) 6 aydan küçük bebekler
B) 1 yaşından küçük bebekler
C) 2 yaşından küçük çocuklar
D) 5 yaşından küçük çocuklar

Ayırıcı Tanı

Botulizmle en sık karışan hastalık hangisidir?
A) Guillain-Barré sendromu
B) Multiple skleroz
C) Serebrovasküler olay
D) Epilepsi
Myastenia gravis ile botulizm arasındaki en önemli ayırıcı özellik nedir?
A) Ptozis
B) Tensilon testi
C) Çift görme
D) Disfaji
Aşağıdakilerden hangisi botulizmde BOS incelemesinde beklenen bir bulgudur?
A) Protein yüksekliği
B) Hücre artışı
C) Normal BOS
D) Glukoz düşüklüğü

Özel Durumlar

Gebelerde botulizm tedavisinde aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) Antitoksin kontrendikedir
B) Standart dozda antitoksin verilir
C) Sadece destek tedavi uygulanır
D) Düşük doz antitoksin verilir
İyatrojenik botulizm en sık hangi durumda görülür?
A) Botox enjeksiyonları sonrası
B) Ameliyat sonrası
C) Antibiyotik kullanımı sonrası
D) Kemoterapi alanlarda
Botulizm şüphesi olan bir hastada ilk yapılması gereken nedir?
A) Hemen antitoksin başlanması
B) Solunum desteğinin sağlanması
C) EMG çekilmesi
D) Konserve yeme öyküsünün sorgulanması
Botulizm antitoksini nereden temin edilir?
A) Eczanelerden reçetesiz
B) Sağlık Bakanlığı ve CDC
C) Sadece yurt dışından
D) Özel laboratuvarlardan

Cevap Anahtarı

Kaynaklar:

CDC. (2021). Clinical Guidelines for Diagnosis and Treatment of Botulism.
Emedicine. Botulizm.
MMWR. (2021). Recommendations and Reports.

Bu sorular, botulizm hakkında temel bilgileri ve klinik yönetimi değerlendirmek için kullanılabilir.

BOTULİZM