ANTİBİYOTİK İSHALİ

written by Dr. Aydoğan Lermi

Antibiyotik koliti, Antibiyotiğe bağlı ishal, Clostridium difficile koliti:

Antibiyotik kullanımına bağlı olarak bağırsakta ki bakterinin aşırı çoğalması, floranın bozulması sonucu ortaya çıkan ishale antibiyotik ilişkili ishal Aİİ denir. Antibiyotikler bağırsakta bulunan bakterilerin birçoğunu öldürür, Clostridium Difficile adlı bakteri bu durumda hızla çoğalarak iltihap yaparsa ve kolit gelişirse durum ağırlaşır buna Clostidium Dificile enfeksiyonu ve Koliti denir (Pseudo Membranöz Entero Kolit).  Antibiyotik ilişkili ishal (Aİİ) ve Clostridium difficile enfeksiyonu (CDI) farklı durumlardır, ancak birbiriyle ilişkilidir.

1. TANIM & NEDEN OLUR?

Özellik Antibiyotik İlişkili İshal (Aİİ) Clostridium difficile Enfeksiyonu (CDI)
Tanım Antibiyotik kullanımına bağlı bağırsak florasının bozulması sonucu gelişen ishal C. difficile bakterisinin toksin üreterek yaptığı ciddi kolit
Neden Olur? – Bağırsak mikrobiyota dengesinin bozulması
– Zararsız bakterilerin aşırı çoğalması		 – C. difficile sporlarının antibiyotiklerle aktifleşmesi
– Toksin (A/B) üretimiyle bağırsak hasarı

2. KİMLERDE GÖRÜLÜR? (RİSK FAKTÖRLERİ)

Risk Grubu Aİİ CDI
Antibiyotik Kullanımı Geniş spektrumlu antibiyotikler (sefalosporinler, klindamisin, florokinolonlar) Özellikle klindamisin, sefalosporinler, ampisilin
Yaş Her yaş, ancak yaşlılarda daha sık 65 yaş üstü hastalarda risk yüksek
Hastane Yatışı Hastanede yatanlar, Uzun süreli hastane/ bakım evinde kalanlar
Diğer Riskler – Bağışıklık baskılanması
– PPI (mide koruyucu) kullanımı		 – Cerrahi sonrası,
– Kronik böbrek yetmezliği,
– Tekrarlayan CDI öyküsü.

3. TANISI NASIL KONUR?

Tanı Yöntemi Aİİ CDI
Klinik Bulgular – Sulu, kansız ishal
– Hafif karın ağrısı
– Ateş yok		 – Şiddetli ishal (≥3 kez/gün)
– Ateş genelde vardır,  karın ağrısı,
– Dışkıda kan/mukus
Laboratuvar Testleri Genellikle gerekmez – Dışkıda C. difficile toksin testi (GDH + Toksin A/B)
– PCR
– Kolonoskopi (pseudomembran görülürse tanı koydurucu)

4. TEDAVİSİ NASILDIR?

Tedavi Yaklaşımı Aİİ CDI
1. Basamak – Antibiyotik kesilir
– Probiyotik (Saccharomyces boulardii)
– Sıvı replasmanı		 – Hafif-orta şiddette: Metronidazol (oral)
– Şiddetli: Vankomisin (oral)
– Çok şiddetli: IV metronidazol + rektal vankomisin
2. Basamak Genellikle kendiliğinden düzelir – Tekrarlayan CDI’da: Fekal Mikrobiyota Transplantasyonu (FMT)
– Bezlotoksumab (toksin nötralize edici antikor)

5. ÖNEMLİ UYARILAR

✔ Aİİ genellikle hafiftir, ancak CDI hayatı tehdit edebilir!
✔ CDI şüphesi varsa (ateş, kanlı ishal, şiddetli karın ağrısı) mutlaka test yapılmalıdır!
✔ Risk faktörü olan hastalarda (yaşlı, hastanede yatan) CDI akla gelmelidir.
✔ Proton Pompa İnhibitörleri – PPI kullanımı CDI riskini artırır, gereksiz PPI kullanımından kaçınılmalıdır.

🔴 Acil Durum: Toksik megakolon, septik şok gibi komplikasyonlar gelişirse cerrahi müdahale gerekebilir!

ÖZET TABLO: Aİİ vs CDI

Karşılaştırma Aİİ CDI
Neden Bağırsak florası bozulması C. difficile toksini
Şiddet Hafif Hafif-şiddetli (ölümcül olabilir)
Ateş Yok Sık
Tanı Klinik Toksin testi/PCR
Tedavi Antibiyotik kesilir + probiyotik Metronidazol/vankomisin/FMT

Antibiyotik kullanan her hastada ishal gelişirse, önce Aİİ düşünülmeli, ancak CDI ekarte edilmelidir!

Antibiyotik İlişkili İshal (Aİİ) Ne Zaman Düşünülmeli?

  • Genel kural: Herhangi bir antibiyotik kullanımından sonra (özellikle geniş spektrumlu olanlar) ishal başlarsa akla gelmelidir.

  • En sık neden olan antibiyotikler:

    • Ampisilin, amoksisilin, klindamisin, sefalosporinler (özellikle 3. kuşak), florokinolonlar

    • Karbapenemler ve diğer geniş spektrumlu antibiyotikler

Dikkat Edilmesi Gereken Durumlar:

✔ Antibiyotik başladıktan 2-7 gün sonra veya tedavi bittikten 6-8 hafta sonrasına kadar gelişebilir.
✔ Sulu, kansız ishal, karın krampları, hafif ateş görülebilir.
✔ Ciddi dehidratasyon yoksa genellikle kendini sınırlar.

Clostridium difficile Enfeksiyonu (CDI) Ne Zaman Düşünülmeli?

C. difficile, antibiyotik kullanımına bağlı pseudomembranöz kolit yapabilen ciddi bir patojendir.

Alarm Bulgular (CDI Şüphesi Artar):

✔ Şiddetli ishal (günde ≥3 kez sulu dışkılama)
✔ Karın ağrısı, ateş, lökositoz
✔ Dışkıda mukus, kan (kanlı ishal nadirdir, ancak şiddetli olgularda görülebilir)
✔ Pseudomembranöz kolit (kolonoskopide tipik plaklar)
✔ Risk faktörleri varsa:

  • Yaşlı hastalar (>65 yaş)

  • Uzun süreli antibiyotik kullanımı (özellikle hastanede yatanlar)

  • Proton pompa inhibitörü (PPI) kullanımı

  • Bağışıklığı baskılanmış hastalar

Tanı için:

  • Dışkıda C. difficile toksin testi (GDH + Toksin A/B)

  • PCR ile toksin geni saptanması

  • Endoskopi (pseudomembran görülürse tanı koydurucu)

referanslar: 
McFarland LV. Antibiotic-associated diarrhea: epidemiology, trends and treatment. Future Microbiol. 2008;3(5):563-578.
McDonald LC et al. Clinical Practice Guidelines for Clostridium difficile Infection in Adults and Children: 2017 Update by the Infectious Diseases Society of America (IDSA) and Society for Healthcare Epidemiology of America (SHEA). Clin Infect Dis. 2018;66(7):e1-e48.